Misal üçün, keçmiş Dağlıq Qarabağ ərazisinin bir hissəsinin Azərbaycanın yurisdiksiyasına keçməməsi və Laçın dəhlizi.
Bir qrup ekspert və şərhçilər isə Rusiya sülhməramlılarını mədh edir, tənqid edənləri isə topa tuturdular.
Misal üçün, keçmiş Dağlıq Qarabağ ərazisinin bir hissəsinin Azərbaycanın yurisdiksiyasına keçməməsi və Laçın dəhlizi.
Bir qrup ekspert və şərhçilər isə Rusiya sülhməramlılarını mədh edir, tənqid edənləri isə topa tuturdular.
İrəvanda keçirilən KTMT-nin iclasında Rusiya Prezidenti Vladimir Putin, Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko, Qazaxıstan Prezidenti Qasım Cömərd Tokayev, Qırğız Respublikasının Prezidenti Sadır Japarov, Tacikistan Prezidenti Emoməli Rəhmon və KTMT-nin Baş katibi Stanislav Zas da iştirak edəcəklər.
Faktiki olaraq Qarabağ məsələsində tərəf kimi Rusiya ilə Azərbaycan var. Nə Ermənistan, nə də qondarma “Dağlıq Qarabağ” tərəfdir. Qarabağdakı separatçılar da Rusiyanın çömçəsidir.
Onsuz da Ermənistanda hərbi bazası ilə olan Rusiya bu bölgədə varlığını davam etdirmək üçün strateji planlamada müharibədən sonra Qarabağa yerləşdi. Rusiya Qarabağdan, dolayısı ilə bölgədən çıxmaq istəmir. Rusiyanın fəaliyyəti onu deməyə əsas verir ki, planları yaxın vədəli, yəni 2025-ci ilin noyabrına qədər deyil.
Son vaxtlar müharibə ritorikası yenidən artıb. Hesab edirəm ki, baş verən məntiqsizliklər fonunda tək məntiqə uyğun variant da budur.
Bunu yazmaqla Fransanı məzəmmət etmək niyyətində deyiləm.
Son aylarda İran-Azərbaycan arasında baş verənlər isə ənənəvi gərginlikdən xeyli fərqlənir.
Açığı, süniliyin olduğunu sezmək o qədər də çətin deyil.
Dövlət sərhədində atəşkəsin pozulması adiləşsə də, Rusiya sülhməramlılarının nəzarəti altındakı hissədə uzun müddət idi ki səssilik hökm sürürdü. Ancaq dünəndən başlayaraq Xocavənd istiqamətində atəşkəs pozulmağa başlayıb.
Qarabağda atəşkəsin pozulması məntiqi sonluqdur. Ruben Vardanyanın Rusiya tərəfindən Xankəndiyə göndərilməsi, ona vəzifə verilməsi, adıgedən şəxsin verdiyi açıqlamalar onu deməyə əsas verirdi ki, atəşkəsin pozulması Qarabağ cəbhəsində də gözləniləndir.
Gecəgörmə işləmir, qulağımızı torpağa dirəyib səs dinləyirik. Arada uzanıqlı vəziyyətdə bir əsgərlə xısın-xısın söhbət edirik. Ailəsindən danışır. Ailəsinə əsəbləşmişdi. Telefonla danışanda hətta onları hədələmişdi ki, şəhid olacaq. Bir qədər danışandan sonra əsəbi şəkildə dedim, bilirsən də, etdiyinin adı eşşəklikdir!
Nə yalan deyim, işğaldan azad edilmiş ərazilərdən məni ən çox sevindirən öncə Ərgünəş, sonra isə Hadrut olmuşdu. Ərgünəş həm çətin idi, həm də açar. Azərbaycan xalqı üçün Şuşanın mənəvi dəyəri nə idisə, ermənilər üçün də Hadrutun mənəvi dəyəri o idi. Hadrutun işağldan azad edilməsi həm də tamın məhv olması demək idi. Tam olmayan şeyin statusu da olmur.
Brüssel görüşündə bədən dili mütəxəssisi olduğu aşkara çıxan Azərbaycan ictimaiyyətinin Soçi görüşündən sonra da çətirşünas ixtiasına yiyələndiyi aydınlaşdırıldı.
Bədəni, çətiri, qoyaq bir kənara, görüşün sətiraltılarına baxaq. Niyə sətiraltı? Çünki açıq şəkildə görüş barədə informasiya yoxdur. Görüşün nəticəsi ilə bağlı imzalanmış bəyanat o qədər bəsit idi ki, bir çox media qurumu onu heç manşetinə belə daşımadı.
Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması nə qədər real görünsə də, Rusiya sülhməramlılarının nəzarəti altındakı bölgənin Azərbaycanın yurisdiksiyası altına keçməsi o qədər gerçəkçi deyil.
Azərbaycanın əlində Ermənistan və Qarabağdakı ermənilərə qarşı istifadə edəcək nələri var idi? Öncə buna baxmaq lazımdır. Azərbaycan ictimaiyyətində əksəriyyətin fikri bu yöndə idi ki, rəsmi Bakı hərbi gücdən istifadə edərək erməniləri razı sala biləcək.
Paşinyan Qərbə meyil etdikcə həmin sözçülər Nikolu və onun iqtidarını topa tutublar. Həmin sözçülər Rusiyanın maraqları çərçivəsində Ermənistanın ruporluğunu ediblər. Artıq Ukrayna fonunda hər kəs necə açıq oynayırsa, Cənubi Qafqazda da hər kəs açıq oynamağa başlayıb.
Bu gərginliyin görünən tərəfləri bunlardır:
Əvvəlcə Rusiyanın “Birinci kanal”ında Azərbaycana qarşı təxribat xarakterli çıxışlar oldu, ölkəmizin suverenliyi təhdid edildi və ardınca Azərbaycan Dövlət Televiziyası Rusiyaya tutarlı cavab, həmçinin rəsmi Bakı Moskvaya nota verdi.
Gələk səs yazının Babək Səmidliyə aid olub-olmamasına. Səs yazısı əminliklə deyə bilərəm ki, Babək Səmidliyə aiddir. Bəzi dahi ekspertlərimiz səhər ona aid olmamasını, axşam isə ona aid olmasını deyib detallarını müzakirə edə bilir. Bu tip ekspertlərimiz gündə bir mövzu ilə bağlı 5-6 versiya səsləndirir. Gerçəklər üzə çıxanda isə proqnozları düz çıxmış kimi: “Bbaxın, mən demişdim”, – deyə bilir.
Nə isə…
“Yeni dünya düzəni”, “Dünyanın yenidən şəkilləndirilməsi” deyiləndə çoxları bunun sakit yolla həll olduğunu düşünürdü. Faktiki olaraq tarixə nəzər salanda görürük ki, bütün şəkillənmələr müharibələrlə, kataklizmlərlə, böyük insan itikləri ilə baş verib. Yəni yeni düzən də böyük müharibələr hesabına başa gələcək.
Erməni tərəfinin informasiya maşını artıq hər iki istiqamətdə də işlər aparır. Yəni dünya və cəmiyyətlər hər iki versiyaya da hazırlanırlar.
Bunu həm münaqişənin qalıqları kimi qiymətləndirmək olar, həm də qarşı tərəfin və maraqlı güclərin təzyiqi kimi də.
Azərbaycan tərəfi demarkasiyanı həll etdiyi üçün sahədə qazandığını masada təmin etməlidir. Artıq bundan sonra bütün güc diplomatların üzərinə düşməlidir.
Azərbaycan tərəfinin əlini güclü edəcək nüanslardan biri demarkasiya prosesini təktərəfli şəkildə həll etməsi oldu. Son sərhəd toqquşmasından sonra Azərbaycan dövlət sərhədi istiqamətində, demək olar, bufer zona yarada bilib. Əsas məsələlərdən biri də Azərbaycanın masada yaratdığı bufer zonanı əlində saxlaması olacaq. Azərbaycan tərəfi o əraziləri böyük itiklər hesabına əldə edib, ona görə də oradan geri çəkilməsi mümkün görünmür.
Müharibələrdə əsirlər üç kateqoriyaya bölünür: Mülki əsirlər, hərbi əsirlər və kəşfiyyatçılar. Təbii ki, onlara qarşı davranış qaydaları da fərqlidir.
Yeganə jurnalistlərdir ki, kəşfiyyatçılara necə davranırlarsa, onlara da elə davranırlar.
Ermənistanla Azərbaycan arasındakı münaqişə hər an yeni mərhələyə qədəm qoya bilər. Əslində bunda maraqlı olan tərəflər də var. Artıq bir neçə aydır ki, Qarabağ, Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti nəzarətində olan bölgə ilə bağlı demək olar, bir cümləyə belə rast gəlmirik. Hesab edirəm ki, Qarabağın sülhməramlıların müvəqqəti nəzarətində olan bölgəsi ilə bağlı müvəqqəti də olsa status-kvo əldə edilib.
Məsələ ondadır ki, müvəqqəti də olsa, Qarabağla bağlı Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan ortaq bir qərara gəliblər. Ancaq bölgədə maraqlı olan ölkələr bu üçlünün əldə etdiyi status-kvo ilə razılaşmırlar. Onların maraqlarının da təmin edildiyi yeni status-kvoya ehtiyacları var.
Elə bir regionda yaşayırıq ki, müharibələr qaçınılmazdır. Müharibələr hər nə qədər ağrılı, acılı olsa da, cəmiyyətlərin inkişafı üçün ən gözəl vasitə olur. Hər müharibədən sonra dünya yeni mərhələyə qədəm qoyur. Sülhün müharibəyə hazırlıq mərhələsi olduğunu düşünənlərdənəm. Əbədi və daimi sülh olmur, ancaq müharibələr əbədidir, daimidir, hər kəs görüb, görür, görəcək… Bu, müharibəni sevdiyim anlamına gəlmir, əslində, müharibələr iyrəndirir, ruhumla, vücudumla iyrənirəm, lakin reallıqlara da kor ola bilmərəm.
Açıq şəkildə dünyadakı güclərin savaşı gedir. Ukrayna-Rusiya müharibəsi ilə tərəflər səfini bəlli etdi. Hazırda heç bir dövlət dolayısı ilə iş görmür. Hər kəs mövqeyini ortaya qoyub, açıq oynayır. Təkcə bununla da bitmir, həm də dövlətlər səflərini seçirlər. Beləcə “dünya bir qütbə gedir” tezisi də gündəmdən düşür. Hətta BMT Baş katibi də bundan narahat olduğunu dilə gətirdi. Yəni bizi qarşıda daha kəskin, daha radikal dəyişikliklər gözləyə bilər.
Azərbaycan da elə bir ölkədir ki, gündə bir absurd hadisə baş vermək məcburiyyətindədir. Alın yazımızdır…
“Göyçə-Zəngəzur Respublikası” yaradılıbmış.
Sosial şəbəkəyə baxırsan, hamı lağ edir, gülür, məsxərəyə qoyur. Bir qrup insan da var ki, deyir, niyə lağ edirlər? Gözəl ideyadır.
Əslində bunu tərsindən də oxya bilərik. Böyük güclərin maraqları onsuzda sülh olmayan Azərbaycanla Ermənistanın münasibətlərini daha da gərginləşdirib. Bunun necə anlaşılması biraz məntiqə, biraz da niyyətə bağlıdır…
Sərhəddə baş verən döyüş toqquşmasından sonra erməni tərəfi Azərbaycan ordusunun Ermənistan ərazisinə girdiyini iddia edir. Dəqiq yer adları, neçə kilometr məsafədə irəliləmə ilə bağlı durmadan yazırlar. Azərbaycan tərəfi isə susur. Cımbızla çəksək belə, informasiya əldə edə bilmirik.
Dünən səhər tezdən fikirli-fikirli yol gedirəm. Birdən diqqətimi bir qız çəkdi. Yaşı heç 8 olmazdı. Baxan kimi dilənçi olduğu məlum olurdu. Ancaq mənim diqqətimi çəkən onun dilənçi olması deyildi.
Ermənistan tərəfi Brüsseldə verdiyi sözü tutmadı, həmin ölkənin baş naziri Nikol Paşinyan isə Azərbaycanla razılığa gələ bilmədiklərini açıqladı.
Məhz Brüssel görüşündən sonra dövlət sərhədində atəşkəs intensiv pozulmağa başladı. Qarşı tərəf bir neçə istiqamətdə təxribatlara əl atdı.
Ən azı maraqlı dövlətlər mövqelərindən bir addım da olsun geri atmır. Avropa İttifaqı Cənubi Qafqazı ələ keçirmək üçün cəhdlər edir, Rusiya 200 ildən çoxdur arxa bağçası saydığı regionu təhvil vermək istəmir. Burada ABŞ-nin fəaliyyətini də gözdən qaçırmaq olmaz. ABŞ Ermənistandakı diplomatlarının sayını artırır, ardınca olmayan Minsk qrupunu diriltməyə çalışır, bu azmış kimi, Qarabağdakı separatçıların “xarici işlər naziri”ni Vaşinqtona dəvət edir. Maraqlıdır, separatçıların “xarici işlər naziri”nə hansı ölkənin pasportu ilə viza verilib?