“Müharibə jurnalistləri hər dəfə hədəf olurlar”

“Bizdə cəbhədən gələn xəbərlər daha çox bölgə müxbirlərinin boynuna düşür”

Səxavət Məmməd: “Heç mitinq iştirakçıları bizim orada bir neçə saat ərzində eşitdiyimiz qədər səs bombası eşitməyib, gözlərinə o qədər bibər qazı sıxılmayıb, təzyiqli su altında qalmayıblar”

Müharibə şəraitində olan başqa ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycan da tez-tez qoşunların təmas xəttində gərginlik və eskalasiya yaranır. Belə vəziyyətlərdə ölkə əhalisinin informasiyaya tələbatını ödəmək üçün jurnalistlər ekstremal şəraitdə işləməli olurlar. Amma bu gün Azərbaycan jurnalistləri içərisində ekstremal vəziyyətdə peşəsini həyata keçirə biləcək jurnalistlərin sayı demək olar ki, barmaqla göstəriləcək qədərdir. Hərdən bəzi jurnalistlər bilmədən düşmənin işinə yaraya biləcək məlumatlar da yayırlar. Həmçinin döyüşlər zamanı özlərini təhlükəyə atıb, diqqətsiz davranırlar.

Ötən ilin yayında jurnalistlərə ekstremal vəziyyətdə işləməyi öyrənmək üçün bir qrup jurnalist cəbhə bölgəsində təlim keçdi. "Dinc dünya” Araşdırma Mərkəzinin təşkilatçılığı və Müdafiə Nazirliyinin dəstəyi ilə keçirilən "Ekstremal jurnalistlərin təcrübə poliqonu” adlı layihə çərçivəsində jurnalist və fotoqraflar cəbhə bölgəsində olan hərbi hissələrdə təlimdə oldular, bir həftə ərzində müxtəlif sahələr üzrə dərs keçib, çətinlikləri gördülər. Bu təlimlərin məqsədi jurnalistlərin istər ölkə daxilində, istər ölkə xaricində müharibə, döyüş və bu kimi ekstremal şəraitdə ölmədən, həyatlarını riskə atmadan informasiya əldə etmələri, bu sahə üzrə təcrübə toplamaları idi. Həmçinin jurnalistlərə düşmənlə təmas səhnəsi ilə ümumi tanışlıq, döyüşən tərəflərin imkanları, tapşırıqları və fəaliyyət növləri, döyüş səhnəsində mümkün təhlükələr, ekstremal vəziyyətdə təhlükəsizlik tədbirləri, döyüş fəaliyyəti rayonunda hərəkət qaydaları, ərazinin relyefindən və fortifikasiya qurğularından istifadə, döyüşə hazırlıq və döyüşün gedişi zamanı müşahidə üsulları, informasiya toplama zamanı müxbirin, reportyorun düzgün davranış normaları, snayperdən, imitasiya vasitələrindən, gözlənilməz xəsarətlərdən özünü qorumaqla döyüş prosesini izləmə və informasiya toplama, minalardan və əldə hazırlanmış partlayıcı qurğulardan qorunma xüsusiyyətləri, gecə müşahidə təlimi, yaralanma, əzilmə, bədbəxt hadisəyə uğrama zamanı davranış qaydaları, ilk yardım məşqləri, səhra şəraitində qidalanma qaydaları öyrədildi. Amma bütün bunlarla işin bitdiyini saymaq olmaz. Çünki bir həftə təlimlə, jurnalistlərə ekstremal vəziyyətdə davranışın tam incəliklərini öyrətmək mümkün deyil. Həmçinin ekstremal jurnalistika təkcə müharibə, döyüş bölgəsi ilə məhdudlaşmır. Bu sahənin jurnalisti həmçinin iğtişaşlar, təbii fəlakətlər, daşqınlar, uçqunlar, yanğınlar zamanı da necə davranmalı və informasiya əldə etməyi mənimsəməlidirlər.

Ekstremal jurnalistika ilə bağlı qonşu ölkələrdə keçirilən təlimlər də var ki, bu təlimlər beynəlxalq xarakter daşıyır. Bu yaxınlarda Türkiyədə "Anadolu” Agentliyinin təşkilatçılığı ilə, ekstremal jurnalistika ilə bağlı beynəlxalq praktik təlimlər keçirildi ki, Azərbaycan jurnalistləri içərisindən, tanınmış reportyor-jurnalist Səxavət Məmməd də orada iştirak etdi. Təlimlərlə bağlı fikirlərini "Şərq”ə bölüşən həmkarımız çox maraqlı məqamlara toxunub. Onun sözlərinə görə, ekstremal vəziyyətdə işləmək özü üçün də maraqlıdır...

- Jurnalistikaya gələndən hərb və müharibə mövzusunda yazmışam. Bəlkə də uşaqlığım müharibənin içərisində keçib, ona görə bu mövzular diqqətimi cəlb edir. Hesab edirəm ki, bir sahədə uğur qazanmaq üçün mütləq o sahəni mükəmməl bilmək lazımdır. Müharibə jurnalistikası barədə çox oxuyurdum, araşdırmalar aparırdım. Ancaq bu sahədə peşəkar olmaq üçün oxumaq qətiyyən kifayət etmir. Bunun ustalarından dərs almaq, təlim keçmək şərt idi. Dünyanın bir neçə ölkəsində Rusiyada, İtaliyada, İngiltərədə müharibə jurnalistikası təlimləri keçirilir. Mənim diqqətimi "Anadolu” Agentliyinin təlimləri daha çox cəlb etdi. Çünki digər ölkələrdə keçirilən təlimlərdə, praktikadan daha çox, yazıların hansı formada hazırlanmasını öyrədirlər. "Anadolu” Agentliyinin təşkil etdiyi təlimlər isə tamamilə fərqli görünürdü. Öncədən bildirim ki, gözlədiyimdən də maraqlı alındı.

Təlimlərə qatılmaq üçün müraciət ünvanlamışdım. CV və mediada çıxan yazılarımı, ekstremal yerlərdən hazırladığım reportajlarımı göndərmişdim. Açığı, mənə bildirmişdilər ki, 2018-ci ilin yay aylarında müharibə jurnalistikası təlimləri olacaq. Bir gün zəng gəldi, bildirdilər ki, 3 gün sonra təlimlər başlayır. Özünüzü hazır bilirsinizsə, qatıla bilərsiniz. Düşünmədən "hazıram”, dedim. Getməzdən öncə təlimdə hansı çətinliklərlə üzləşəcəyimi bilirdim. Təlimlərdən hazırlanmış videolara baxmışdım. Hər dəfə baxdıqca daha çox həvəsə gəlirdim.

- Təlim neçə gün davam etdi. Praktik olaraq, hansı şəraitlərdə işlədiniz?

- Təlim iki həftə davam etdi. Əvvəl sinif, ardından praktiki dərslər başladı. Dərslərdə hər şeydən öncə jurnalistin həyatda qalmasına önəm verilirdi. Təhlükə hər yerdən gələ bilər. İğtişaşlarda, suda, quruda, dağ-meşə şəraitində, döyüş bölgəsində sağ qalmaq, davranmaq və faydalı iş görməyin sirləri aşılanırdı. Bunun üçün öncə çətinliklə bizi üzləşdirir, sonra orada necə işləməyi praktiki öyrədirdilər. İllərdir ki, mitinqlərə gedir, oradan reportaj hazırlayıram. Nəinki mən jurnalist kimi, heç mitinq iştirakçıları bizim orada bir neçə saat ərzində eşitdiyimiz qədər səs bombası eşitməyib, gözlərinə o qədər bibər qazı sıxılmayıb, təzyiqli su altında qalmayıblar. Süni iğtişaşlar yaradılır, oradan foto və videoçəkilişlər edilir, müşahidə yerləri dəqiq göstərilirdi. Xüsusi təyinatlılarla gecə dağ-meşə təlimlərinə qatıldıq. Gecə saat 2-də toplantı oldu. Havaya işıqlandırıcı atdılar. Qarşı dağda bir hədəf göstərildi və oradan foto və videolar çəkməyimizi tapşırıb, qruplar halında yola saldılar. Yolda isə pusqular, tələlər qurulubmuş. Ən əsas tapşırıq o oldu ki, göyə işıqlandırıcı atılan zaman kimsə açıqda görünərsə, cəzalandırılacaq. Əsas məsələ sağ qalmaq və informasiyanın gətirilməsidir. Bunları bilmək çox vacibdir. Çünki praktikada müharibə jurnalistləri hər zaman hədəf olurlar və əsir düşərkən hərbi əsirlərlə necə davranırlarsa, müharibə jurnalistləri ilə də o cür davranırlar. Bəzən bundan da pis davranış olur. Hamısı ekstremal vəziyyətə hazırlamaq üçündür.

- Bizim cəbhə bölgəsindən reportajların olub. Kifayət qədər də oxunaqlı, maraqlı yazıların var. Bu təlimlərdən sonra, həmin reportajlarda nəyi düzgün etmədiyini və ya nəyi düzgün etdiyini özün üçün müəyyənləşdirdinmi?

- Bu, beynəlxalq bir təlim idi. Orada hər şeydən öncə tərəfsizlik öyrədilirdi. Azərbaycanda isə mən tərəfəm, öz dövlətimin, millətimin tərəfindəyəm. Yazacağım hər bir məlumatı öz auditoriyamızla yanaşı, dünyanın düşmənlərimizin nə etdiyini görməsinə də hesablayıram. Bu baxımdan yazdıqlarım başlı-başına yanlışdır. Amma həm də doğrularım çoxdur. Təlimdən gəldikdən sonra hətta yazılarımı yenidən oxumağa başladım, etdiklərimin analizini apardım. Səhvlərim də çoxdur, düzlərim də. Bizim mediada buna çox əhəmiyyət vermirlər. Ancaq xarici mediada insanların psixologiyasına təsir edən foto və videoların yayımlanması qadağandır. Aprel döyüşləri zamanı insanların psixologiyasına pis təsir edəcək bir neçə foto yayımladığımı anladım. Məsələn, Tərtərin Səhliabad kəndində olarkən yanımda həvəskar insanlar aparmağım səhv idi. Çünki ərazi top və minaatanlardan atəşə tutulmuşdu, mən isə onları aparmaqla həmin insanların həyatını təhlükəyə atdığımı başa düşdüm. İnformasiyalara gəldikdə isə rəsmən təsdiqlənməmiş yazıları olub. Əslində bu, mənim də günahım deyildi, çünki cəbhə bölgəsində olub, Bakıdan rəsmi təsdiq almaq praktiki olaraq mümkün deyildi.
Ən əsası təlimlərdən gələn kimi özümə kaska və zirehli jilet almışam. Orada kaskasız və zirehli jiletsiz bir anımız belə keçmədi.

- Bu təlimlərdə iştirak etdin, gördün praktik baxımdan. Buna ekstremal jurnalistika deyilir. Sənin anlatdıqlarından belə qənaətə gəlmək olar ki, bizdə ekstremal jurnalistika zəifdir, hətta demək olar ki, yox dərəcədədir. Bu cür şəraitdə işləyən gənc jurnalistlər də yoxdur. Qarabağ müharibəsinin şiddətli vaxtlarında cəbhədə işləmiş jurnalistlərimiz olub. Amma artıq onların da yaşı indi işləməyə imkan vermir. Sualım budur ki, bizim ekstremal şəraitdə işləməyi bacaran jurnalistlər üçün hansı tədbirlər görülməlidir. Təbii ki, xaricdə təcrübə keçmək o qədər də asan deyil, həm maliyyə baxımından, həm də ki seçim baxımından. Burda, ölkəmizdə mümkündürmü bu cür təlimləri, praktikanı həyata keçirmək?

- Etiraf edək ki, bizdə jurnalistlər ixtisaslaşmırlar. Dəfələrlə ekstremal vəziyyət olan ərazidə şoudan yazan jurnalistlər görmüşəm. Səbəbini soruşduqda isə ya "redaksiyadan göndərdilər”, ya da "marağımı çəkdi, ona görə gəldim” deyirlər. Bu biabırçılıqdır. Bizdə yanaşma səhvi də var. Ekstremal vəziyyət deyəndə ancaq cəbhə bölgəsi nəzərdə tutulur. Ancaq ekstermal vəziyyətin içərisinə iğtişaşlar, zəlzələ, yanğınlar, sel, terror aktları da daxildir. Bizdə cəbhədən gələn xəbərlər daha çox bölgə müxbirlərinin boynuna düşür. Ancaq bölgə müxbirləri ekstremal jurnalistlər deyil axı....

Bu cür təlimlər bizim ölkədə keçirilməlidir. Düşünürəm ki, bunun üçün şərait də var. Sadəcə olaraq beynəlxalq təcrübəni öyrənib, tətbiq etmək lazımdır. Azərbaycanda polis, hərbi və fövqəladə hallarla bağlı akademiyalar var. Onlarla birlikdə proqramlar hazırlayıb, bu sahədən yazan jurnalistləri hazırlamaq olar. Ancaq dərs deyəcək müəllimlər də kurs keçməlidirlər. Jurnalistlərlə işləməklə, kursantlarla işləmək arasında çox böyük fərq var.

Ən azı bunu orada gördüm. Qonşularımızdan misal gətirim, Türkiyədə, Rusiyada müharibə jurnalistikası təlimi keçməmiş, bu sahə üzrə ixtisaslaşmamış jurnalistlər ekstremal vəziyyətdə olan yerlərə buraxılmırlar.

- Bu təlimdə iştirak üçün səhhət, sağlıq durumu yəqin ki, vacib detaldır. Hansısa tibbi yoxlanış oldumu?

- İlk şərtlərdən biri sağlamlıqla bağlı həkim yoxlanışı idi. Sağlamlıqla bağlı yoxlanışdan sonra sığortalanmışdıq. Hər gedəcəyimiz yerdə təcili tibbi yardım maşını olurdu. Hipotermiya dərsində 5 nəfərə həkimlər müdaxilə etməli oldular. Dağ-meşə təlimlərində 3 nəfərin ayağında ciddi zədələnmə oldu. Yəni bu hallara ciddi yanaşılmalıdır.

- Niyə məhz Türkiyəni seçdin, Rusiyanı yox? Mən bildiyim qədər ekstremal jurnalistika Rusiyada daha çox inkişaf edib...

- Rusiyada ekstremal jurnalistika çox inkişaf edib. Ancaq Türkiyədəki təlimləri uğurla bitirənlərə beynəlxalq sertifikat verilirdi. Seçim səbəblərimdən biri də bu oldu. Təlimlər isə ingiliscə idi. Qatıldığım təlimdə 12 dövlətin ekstremal jurnalistləri iştirak edirdi.

- Təkcə burda yox, dünyanın münaqişə ocaqlarından reportajlar hazırlamaq, xəbərlər vermək planların varmı?

- Açığı, bu sahədə təlim keçməkdə əsas məqsədim məhz budur. Ekstremal vəziyyətin olduğu yerlərdə çox olmuşam. Ancaq bu yerlər daha çox öz ölkəmizdə olub. Qarşıma qoyduğum bir məqsəd var, müharibə ocaqlarının olduğu ərazilərə getmək və oradan reportajlar hazırlamaq. Təlimə Əfqanıstandan da jurnalistlər qatılmışdı. Onlarla bu məsələni müzakirə etdik. Yaxın zamanda Əfqanıstana gedəcəm. Düzdür, orada artıq müharibə dayanıb, ancaq terror aktları durmadan davam edir. Öncə Əfqanıstan, sonra isə Əfqanıstandan olan jurnalistlərlə İraqa getməyi planlaşdırmışıq.

- Bunun qonorarını ödəyəcək media strukturu varmı ölkəmizdə?

- Açığı, buna o qədər də inanmıram. Bizim media qurumlarımızın bir çoxu işçilərin pulunu verməkdə çətinlik çəkirlər. Ancaq bunu etməyi qarşıma məqsəd qoymuşam. Mediamızın pullanmasını gözləmək kimi bir fikrim yoxdur, vaxt ötür, yaş üstünə yaş gəlir.
Ümumilikdə isə hesab edirəm ki, gənc jurnalistlər, bu sahədə maraqlı olan jurnalistlərimiz belə təlimlərdə iştirak edib, praktika toplamalıdırlar. Bu çox vacibdir. Çünki Azərbaycan müharibə şəraitində olan ölkədir, ekstremal vəziyyətə hazır olmalı jurnalistlər mütləq lazımdır.

Anar Bayramoğlu