Keçmiş briqada komandiri Mikayıl Hacıyevlə müsahibəni təqdim edirəm:
Hacıyev Mikayıl Hacıverdi oğlu. 1960-cı il martın 4-də Lənkəran rayonunun Xolmili kəndində anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Sovet Ordusu sıralarında hərbi xidmət keçib. 1980-84-cü illərdə Orconikidze Ali Hərbi Komandirlər məktəbində təhsil alib. Bir neçə il SSRİ-nin müxtəlif bölgələrində xidmətini davam etdirib. 1987-ci ildə Leninqrad Ali Hərbi-Siyası Məktəbinə daxil olub və oranı müvəffəqiyyətlə bitirib. Xidmət müddətində taqım komandiri vəzifəsindən motoatıcı briqada komandirinədək yüksəlib. Qarabağ müharibəsinin başlanğıcında öz istəyi ilə Azərbaycana gələrək, 1991-ci ilin dekabr ayında Bakıda Daxili Qoşunlarda xidmətə başlayıb. 1992-ci il iyulun 25-dən etibarən, Milli Orduya keçib. Əvvəl 820 saylı hərbi hissə komandirinin müavini olaraq, Göytəpə alayına başıçılıq edib və şəxsi heyəti döyüşlərə hazırlayıb. 820 saylı briqadanın bazasında yaradılmış 704 saylı hərbi hissənin komandir müavini və sonra komandiri olub.
– Azərbaycana qayıtdıqdan sonra xidmətə haradan başladız və ilk döyüşünüz hansı olub?
– Azərbaycana qayıdandan sonar, əvvəl Daxili Qoşunlarda xidmətə başladım. 1992-ci il fevral ayının 11-də rus ordusunun tabeliyində olan Daxili Qoşunların taborunu döyüş mövqeyinə çıxarmışam və Ağdam rayonunun Şelli kəndinin müdafiəsində, mart ayında isə Papravənd və Qalayçılar yaşayış məntəqələrinin müdafiəsində iştirak etdim.
May ayının axırlarında Əsgəranın alınması üçün genişmigyaslı hücum əməliyyatı keçirmək lazım idi. Naxçıvanık əməliyyatının keçirilməsi Asif Məhərrəmovun Ağdam özünümüdafiə batalyonu ilə birgə komandanlıq etdiyim DQ hərbi hissəsinə həvalə olundu. Az müddət ərzində cəmi 4 itki verərək, Naxçıvanik kəndini azad etdik. Bunu görən “qərargah” Əsgəranın alınması üçün sağ cinahımızdakı hərbi hissələrə “hücüm” əmri verdi. Dəhraz və Ağbulaq kəndləri nəzarətə götürüldü. Lakin Qaraqaya yüksəkliyində ciddi müqavimət görən bölmələrimiz geri çəkilməyə başladı. Naxçıvaniki mühasirəyə alan düşmən nəyin bahasına olursa-olsun, kəndi ələ keçirməyə çalışırdı. Hər gün 2-3 dəfə hücum edirdilər, lakin əsgərlərimiz qətiyyətlə bu hücumlaırn qarçısını alırdı, hətta əks hücuma da keçirdilər. Belə əks-hücumların birində Təkirdağ və “Pir” yüksəkliyini ələ keçirdik. O yüksəklikləri əldə saxlaya bilmək üçün bizə hərbi texnika, minaatan və tank əleyhinə qumbaraatanlar söz versələr də, heç bir yardım olmadı. Bir gün həmin yüksəklikləri nəzarətdə saxladıq, düşmənin çoxlu sayda texnika və hətta aviasıyanın da cəlb edildiyi hücumunun qarşısı alındı. Amma çox sayda itki verdiyimizdən, Naxçıvanik kəndinə enməyimizi əmr etdim. Tam 21 gün kənddə mühasirədə qalan əsgər və zabitlərimiz düşmənin yüzlərlə canlı qüvvəsini və onlarla zirehli texnikasını məhv etdi. Bu müddət ərzində bizim də itkilərimiz az olmadığı üçün yuxarı komandanlığın əmrinə əsasən, mühasirəni yararaq kəndi tərk etməyə məcbur olduq. O döyüşlərdə mən də yaralandım və bir aya yaxın Hərbi Hospitalda müalicə aldım. Bundan sonra məni Müdafiə Nazirliyinə çağıraraq, 820 saylı hərbi hissəyə komandir müavini göndərdilər.
– 820 saylı hərbi hissə döyüş bölgəsinə tam hazırlıqlı gəlmişdi. Öncə o hazırlıq prosesi haqda danışardız…
– Hərbi hissəmizin yaranma prosesi mənə qədər artıq başlanmış və bu yöndə böyük işlər görülmüşdü. 1991-ci ilin axırlarında müdafiə mazirinin əmri ilə Lənkəran şəhərində 820 saylı Lənkəran özünmüdafiə taboru yaradılmışdı. Tabor ilk əvvəl könüllülərdən, sonra isə hərbi komisarlıqdan göndərilən çağırışçılardan ibarət olaraq, formalaşdırılmışdı. Şəxsi heyətə yüksək səviyyədə təlim keçirilmiş və 1992-ci ilin may ayından isə müxtəlif qoşun növləri yaradılmışdı. Eyni zamanda, Cənub zonasında olan Sovet ordusunun 60-cı Motoatıcı diviziyasının hərbi hissələri döyüş texnikaları və silah-sursatları ilə birlikdə tədricən təhvil alınırdı. Mən o hərbi hissəyə göndəriləndə, döyüşə tam hazırlıqlı bir alay formalaşdırmaq tapşırığını aldım. Bizim əsas vəzifəmiz şəxsi heyətin hazırlanması olub. Hazırlıq prosesinin təməlində nizam-intizam dayanır. İntizam olmayan yerdə hazırlıqdan söhbət gedə bilməz. Odur ki, əsas diqqətimizi buna yönəltmişdik. Hərbi hissəmizin şəxsi heyətini həm gənc əsgərlər, həm də könüllülər təşkil edirdi. Bizdə gənc və könüllü əsgər arasında fərq olmayıb. İlk növbədə onların geyimi, Nizamnaməyə uyğun davranışı qaydaya salındı. Onların arasında qarşılıqlı ünsiyyətin qaydasında olması üçün təbliğat aparılır, hazırladığımız kiçik komandir heyətindən bu kimi məsələləri nəzarətdə saxlamalarını tələb edirdik. Təşkil edilmiş tağım, bölük və tabor komandirləri öz seçimlərinə əsasən, vəzifələrə təyin edilmişdi. Əksər könüllülər artıq Qarabağın bir çox yerlərində döyüşlərdə iştirak etmişdi və onların döyüş təcrübələrindən də yaralanmaq lazım idi. Hərbi hissəmizin şəxsi heyətində böyük bir inam var idi ki, bu müharibə qısamüddətlidir və tezliklə bütün torpaqlar işğaldan azad olunacaq, öz evlərini tərk etmiş əhali dogma yurd-yuvalarına qayıdacaq.
Onu da deməyə ehtiyac var ki, mən hərbi hissəni qəbul edənə qədər bu hərbi hissəyə bir neçə zabit də dəvət olunmuşdu. Müxtəlif rütbəli o zabitlərdən heç biri hərbi hissədə uzun müddət qalaraq, komandirlik etməmişdirlər. Mən demək istəmirəm ki, onlar pis, mən isə yaxşı idim. Sadəcə, onu demək istəyirəm ki, onlar bu hərbi hissədə duruş gətirə bilməmişdirlər. Bunun da əsas səbəbi konüllülərlə normal ünsiyyət qura bilməmələri idi. Yəni açıq demək lazımdır ki, 1991-92-ci illərdə mövcüd olan silahlı qüvvələrin əsasını könüllülər təşkil edirdilər. Bu könüllülərin də əksəriyyəti milli-azadlıq hərəkatında yetişmiş vətənpərvər insanlar idi. Onların Azərbaycana münasıbətləri təmiz idi, vicdanlı idilər. Yaradılmış özünümüdafiə batalyonlarında bunlar artıq özlərinə yer etmişdilər, nüfuz qazanmışdılar. Batalyonda baş verən hər bir prosesə həssaslıqla yanaşırdılar. Onlar öz növbəsində Qarabağda yerli batalyonlarla birlikdə müxtəlif əməliyyatlarda, döyüşlərdə iştirak edirdilər, təcrübəli idilər. Ona görə də hərbi hissəyə gəlmiş peşəkar zabitlər onlarla ünsiyyət qurmaq, dil tapmaq məcburiyyətində idi, lakin onlar bunu edə bilmirdilər. Mən hərbi hissəyə gələndə isə artıq bu könüllülər də başa düşürdülər ki, briqadaya hərbi bilikli zabit başçılıq etməli, döyüş texnikalarından istifadə etmək, böyük bir hərbi hissəni idarə etmək iqtidarında olamalıdır. Çünki biz Sovet ordusundan əksəriyyətin bildiyi adı silaharla yanaşı, çox sayda müxtəlif döyüş texnikaları da təhvil almışdıq. Döyüşdə o texnikalardan istifadə etmək üçün hərbi bilik tələb olunurdu.
O dönəmdə baş vermiş Ağdərə döyüşlərində bu hərbi hissənin komandir müavini rəhmətlik Fəxrəddin Həbibov, döyüş bölgəsində əsgərin getməli olduğu yolu özü getdi. Nəticədə tankla düşmən minasına düşdü və yanan tankdan əsgəri xilas edərkən şəhid oldu. Bu, onun vətənpərvərliyindən, cəsurluğundan və mərdliyindən irəli gəlirdi, amma bu hərəkəti şəxsi heyəti çaş-baş salıb, onları komandirsiz qoyduğu üçün yüksək hazırlıqlı peşəkar hərbçi axtarırdılar. Bu, mənim birinci şansım idi. İkincisi, mənim könüllülərlə bilavasitə münasibətimin yaxşılaşmasının səbəblərindən biri də böyük qardaşım Cəmil Hacıyevin bu hərbi hissənin komandir heyətində yer alması idi. O, batalyonda şox hörmət qazanmış hərbçi idi. Hələ xalq hərakatında aktiv iştirak etmiş, sovetlərə qarşı mübarizə aparmış, 20 yanvar hadisələrində həbs olunmuşdu. Sonradan Qarabağda bir çox əməliyyatlarda iştirak edib, böyük nüfuz qazanmışdı. Buna görə hamı mənim də onun kimi olacağımı düşünür və hörmət edirdilər. Bu, belə də oldu. Mən ailəmizə məxsus yaxşı keyfiyyətləri davam etdirdim.
Dediyim iki səbəb mənim bu hərbi hissədə qalmağıma, möhkəm nizam-intizam yaratmağıma kömək oldu.
Başqa bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm.
Mən cəbhə zonasındakı böyük bir hərbi hissənin komandiri olmuşam və bir sıra məsələlərlə bağlı açıqlama vermək məcburiyyətindəyəm. Komandir olduğum hərbi hissədə könüllülər şəxsi heyətin əvvəlcə əlli-altmış faizini təşkil edirdi. Bunların içərisində müxtəlif rütbəli, profilli insanlar – Əfqanıstanda vuruşanlar, tankçılar, piyadalar və s. var idi. Çavuş, gizir, leytenat və s. rütbədə olanlar var idi. Bunların bəziləri yaşlı idi, xeyli vaxt olardı ki, əldə silah tutmurdular. Ancaq hamısında güclü vətənpərvərlik hissi vardı. Azərbaycana, vətəninə, torpağına bağlı insanlardılar, döyüşməyə hər an hazır idilər. Amma onların bəzilərini çixmaq şərti ilə bir çoxlarını hansısa vəzifəyə gətirməkdə, kimlərəsə səlahiyyət verəndə, bəzən tərəddüd edirdim. Prişibdə keçirdiyimiz hərbi təlimlər göstərdi ki, bunlar kiçik komandirlər kimi özlərini doğrultsalar da, nisbətən yüksək vəzifələrin – tağım, bölük, tabor komandirləri kimi vəzifələrin öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkirlər. Lakin mən buna məcbur idim, çünki peşəkar kadrlar çatışmırdı.
Azərbaycana gələn hərbçilərin də bir hissəsi dediyim kimi, buradakı şəraiti görüb geri qayıdırdılar. Düzdür, əksəriyyəti atəşkəsdən sonra yenidən Azərbaycana qayıdıb xidmət etdilər, lakin aktiv döyüş əməliyyatları gedən vaxtda bu cür kadr zabitləri çatışmırdı. Ona görə də məcburiyyətdən bir çox kiçik rütbəli hərbçiləri yüksək vəzifələrə təyin etdik və onların bir çoxu bu vəzifələrdə özlərini doğrultdular. Təbii ki, doğrultmayanlar da oldu. Onların bəziləri mən gələnə kimi tutduqları vəzifələrə görə hərbi rütbələr taxmışdılar. Kapitan, mayor, polkovnik-leytenat və s. Zaman-zaman təlimlər keçirildikcə, onlar bu vəzifələrin məsuliyyətini dərk edərək, o rütbələri çıxartdılar və nizam-intizam yaradıldı. Bu, könüllülərlə iş qurmaq, dil tapmaq, onlardan nizam-intizam tələb etmək yeni əsgərləri döyüşə hazırlamaq qədər çətin proses idi. Ona görə də mən söhbətimizin əvvəlində nizam-intizam məsələsini xüsusi qabartdım. Digər tərəfdən, hələ döyüşə getməmişdən əvvəl komandirlərlə, Bakıdan və yaxud döyüş bölgələrindən gəlmiş digər zabitlərlə söhbətlərdə mənə məlum oldu ki, döyüş bölgələrində özünümüdafiə batalyonlarında da nizam-intizam aşağı səviyyədədir, xaotik vəziyyət hökm sürür. Yəni yaradılmış yerli özünümüdafiə batalyonları bir-biriləri ilə yola getmir, bir birilərinə qarşı çıxırdılar. Bu da onların özlərindən asılı deyildi, ziddiyyətlər daha çox həmin özünümüdafiə batalyonlarına nəzarət edən siyasi liderlərlə bağlı idi.
Odur ki, bizim hərbi hissə qarşısında çox böyük bir vəzifə qoyulmuşdu. Bu vəzifə tək Müdafiə Nazirliyi tərəfindən qoyulmamışdı, Azərbaycandakı o dövrün reallıqlarına uyğun olaraq, müəyyən şəkildə manevr etməli idik. Həm siyası qüvvələrlə, həm özünümüdafiə batalyonları ilə, həm də sıralarımızda olan təcrübəli könüllülərlə elə bir münasibət qurmalı idik ki, bu münasibətlərin sonucu Qarabağda qələbəyə gətirib çıxarsın. Bu, çox böyük və ağır vəzifə idi. Bu vəzifəni biz müxtəlif variantlarla yerinə yetirməyə çalışdıq və nəticəsi də yaxşı oldu. Çox təəsüflər olsun ki, bu işlər digər döyüş bölgələrində aparılmadı və nəticədə döyüşlərdə əldə etdiyimiz uğurlar cəbhənin digər hissələrində təkrarlanmadı.
Hərbi hissənin döyüş hazırlıqları Sovet ordusundan təhvil aldığımız hərbi hissələrdə, əsasən də Lənkəranda kəşfiyyat batalyonunda, Zenit divizyonunda, Mahmudavar poliqonunda və Prişib alayında aparılırdı. Bu hazırlıq prosesində Sovet ordusunun zabitləri də razılaşma əsasında iştirak edirdilər. Onlardan bir çoxu Azərbaycanda qalıb xidmət etmək və hətta döyüşmək stəyirdilər. O zabitlərin zəngin hərbi bilikləri bizim üçün çox əhəmiyyətli idi. Xüsusilə, kəşfiyyat işlərinin aparılması və xəritə üzərində işləmə bilikləri maraq doğururdu. Onlaradan bəziləri əvvəllər Qarabağ bölgəsində olmuş, yerli relyefi yaxşı tanıyırdılar. Sovet dövründə keçirilmiş hərbi təlimlərdə iştirak etmişdilər və onlardan qalan xəritələrlə işləyirdilər.
Hərbi hissədə əsas iş komandirlərin hazırlanmasına yönəldilmişdi və biz çalışırdıq ki, əsgər silahını, hərbi texnikanı mükəmməl öyrənmədən, onu döyüş xəttinə göndərməyək.
– Müharibənin əvvəlində ordumuzun ciddi silah problemi var idi. Silah əldə etmək üçün müxtəlif yollara əl atılırdı. Sizin briqada silah-sursat məsələsi necə həll edilirdi?
– 820 saylı hərbi hissə Sovetlərin 4-cü Ordusunun 60-cı dviziyasının bazasında yaradılmışdı. Biz hər şey etdik ki, ruslar silah və texnikanı özləri ilə apara bilməsinlər. Əslində, o silahlar elə Azərbaycanda da qalmalı idi. Bunun üçün yollarda postlar qurduq, ruslarla mübahisələrimiz də düşdü. Lakin nəticədə o silah-sursatı əldə etdik.
– Briqadanın şəxsi heyəti kimlərdən ibarət idi?
– İlk əvvəl şəxsi heyət üzvlərinin əksəriyyəti Lənkəran, Astara, Masallı, Lerik və digər yaxın rayonlardan olsalar da, sonradan Azərbaycanımızın hər yerindən – Quba, Xaçmaz, Bakı, Sumqayıt, Şəki, Gəncə, Qax, Ağsu, Şamaxı və digər rayonlardan gələn əsgər və zabitlər var idi.
– Bu hazırlıqlardan sonra Qarabağ cəbhəsinə yollandınız. Əmr haradan gəldi, hansı istiqamətdə yerləşdirildiniz, aldığınız tapşırıq nədən ibarət idi?
– Öz keçdiyim döyüş yolundan danışacam. Bizim hərbi hissənin şəxsi heyəti Daşaltı əməliyyatında iştirak edib, Ağdərə istiqamətində, Kasapet dağının götürülməsində qəhrəmanlıq göstərib. Komandir müavini mayor Fəxrəddin Həbibov orada şəhid olub. Əgər Qarabağ müharibəsini araşdırsaq, görərik ki, ən çox komandir şəhid verən briqada məhz “820” olub. Çünki komandirlərimiz əsgərlərimizə hər zaman nümunə olublar. 1992-ci ildə 3 ay ərzində Göytəpədə böyük bir alayı döyüşə hazırladım. Alayın tərkibində sadəcə, 3 batalyon piyadaların döyüş maşını (PDM) ilə təmin edilmişdi. Tank batalyonu, 12 ədəd özüyeriyən artilleriya qurğusu var idi. Bu da gizli deyil ki, o texnikaları öyrənmək üçün rusların təcrübəsindən istifadə etdik. Rus zabitlərindən ibarət 3 ekipaj bizim tərəfdən döyüşlərdə iştirak edib. Ruslar əvvəlcə vətənlərinə getmək istəsələr də, onlara qarşı yaxşı davrandığımızı görəndə özləri dedilər ki, qalıb xidmət edəcəyik. Həmin rus zabitlərindən ikisi Laçın dəhlizində həlak oldu. Onların meyitlərini hərbi qaydada öz ailələrinə göndərdik.
Bir qədər ara verir və deyir: Gizli plan qurulmuşdu.
– Planı kimlər bilirdi?
– O planı Rəhim Qazıyev, Valeh Bərşadlı, Əlikram Hümbətov və mən bilirdim. Bu əməliyyat barəsində başqa heç kimin məlumatı yox idi. Rus zabitlərinin köməyi ilə hazırlanan o plan çox məxfi saxlanılırdı. Plan əsasında düşmənə əsas zərbəmiz Xocavənd istiqamətində endirilməli idi.
– Niyə məhz Xocavənd istiqaməti seçilmişdi?
– Birinci onu göstərmək olar ki Qarabağda keçirilən əksər əməliyyatlar plansız olurdu. Yəni o əməliyyatlar hərb elminə uyğun formada hazırlanmırdı və keçirilmirdi. Kortəbii olduğu üçün də nəticələr çox vaxt uğursuz olurdu.
Bizim hərbi hissənin komandanlığının Xocavənd istiqamətində döyüşən Beyləqan və Ağcabədi batalyonlarının könüllüləri ilə artıq 1991-ci ildən əlaqələri yaranmışdı və çox yaxşı münasibətlər qurulmuşdu. O batalyonların komandir heyəti tez-tez Lənkəranda olurdu. Lazım olan silah-sursat və digər məlumatlar alır, məsləhətləşirdik. Onlar bizə döyüş bölgəsində baş verən hadisələr barədə məlumatlar verir, vəziyyəti izah edirdilər. Sanki bizdə o zona ilə bir doğmalıq yaranmışdı. Qeyd etdiyim kimi, hər bir yerli özünümüdafiə batalyonu öz yerləşdiyi ərazini qoruyurdu. Biz isə o ənənədən kənara çıxaraq, bilavasitə bir neçə rayonun özünümüdafiə batalyonlarını özümüzə cəlb etdik. Yəni onların bizə verdiyi məlumatlar əsasında rusların da köməyi ilə hərbi hissənin komandanlığı tərəfindən çox gözəl bir hücum planı hazırladıq. Bu plan Müdafiə Nazirliyində təsdiq edildi. Plana görə biz Xocavənd istiqamətindən hücuma keçərək, düşməni darmadağın etməli, Xankəndinədək irəliləməli, Azərbaycan bayrağını ora sancmalı idik. Planın mahiyyəti bundan ibarət idi.
Gecə ilə hərbi texnikanı Daşburuna göndərdik. Özümüz butun “maskirovka”dan düzgün istifadə etməklə, Beyləqana gəlib çıxdıq. Bizi Beyləqanın polis rəisi Rövşən Heydərov, Beyləqan batalyonunun komandiri Akif Həsənov və Paşa İbrahimov qarşılayıb. Bu insanlara inandım və onlar sonuncu dəqiqəyə qədər mənimlə bir yerdə olublar. Həmin döyüşə gedəndə, yerli batalyonlardan istifadə etmədim. Ancaq Beyləqanın kəşfiyyat bölüyündən bəzi mövqeləri öyrəndik. Kəbirli kəndində səhra düşərgəsi qurduq. Əsas qüvvələri isə Fizulinin Qərvənd kəndi yaxınlığındakı dərədə yerləşdirdik. Bir həftə ərzində kəşfiyyat işi aparıldı. Düşmənin mövqeləri və imkanları dəqiqləşdirildi. Bu sırada Yaqubun, Xəlilin gördüyü işi yüksək qiymətləndirmək lazımdır. Görülən işlər sayəsində düşmən haqda yetərli məlumatlar əldə olundu.
Ayın 18-i səhər saat 4-də bütün artilleriya vasitələrindən istifadə etməklə, Xocavəndə güclü zərbə endirdik. O ərazidə ən vacib yüksəklik Şişqaya idi. Həmin yüksəkliyə dəfələrlə hücum edilsə də, oranı götürmək mümkün olmamışdı. Şişqayanı güclü hücumla ələ keçirdik. Sol tərəfdən – Qızılqaya istiqamətindən Çartaza qədər tanklar irəliləməyə başladı. Demək olar ki, Xocavənd mühasirəyə alınmışdı. Həmin dövrdə Rusiya telekanallarının xəbər buraxılışlarında deyilmişdi ki, Xocavənd darmadağın edilib, əhali qaçıb. Biz oranı mühasirəyə alanda, Füzuli briqadasının komandiri Emil Qasımov, bir də Müdafiə Nazirliyinin nümayəndəsi polkovnik Axundov qışqırmağa başladılar ki, siz nə etmisiniz, hara getmisiniz, oraya hücum etmək olmazdı, bura ikinci dərəcəli istiqamətdir. Ona dedim, gedin, öz işinizlə məşğul olun, mən Müdafiə Nazirliyindən bu istiqamətində hücuma keçmək üçün əmr almışam, hücumu davam etdirəcəm.
Gördülər ki, onlara tabe olmuram, Müdafiə Nazirliyi ilə əlaqə qurdular. O vaxt Baş Qərargahın rəisi Valeh Bərşadlını artıq Nurəddin Sadıxov əvəz etmişdi. Əvvəlcə əmr etdi ki, hücumu dayndır, ordunu geri çək. Dedim, əmrə tabe olmayacam. Nurəddin Sadıxov mənə dedi ki, onda, təcili Füzuliyə gəlməlisiniz. Biz də Füzuliyə gəldik.
– Yəni Xocavəndin mühasirəsini götürərək, ordunu geri çəkdiniz və Füzuliyə getdiniz?
– Bəli. Radiostansiyada başa düşdüm ki, söhbət başqa formada gedir. Zəng vurdum dərhal Lənkərana. O vaxt Lənkəranın icra başçısı Hüseynqulu Məmmədov idi. Dedim ki, məni məcbur etdilər geri qayıtmağa, indi köməyiniz lazımdır. Onlar da dərhal yola düşmüşdülər – Hüseynqulu Məmmədov, müavini İltifat Rəhimov və Əlikram Hümbətov. Biz Füzuliyə çatana qədər onlar da Lənkərandan gəlib yetişdilər. Əmr verdim ki, hücum dayandırılsın. Şişqayada əsgərlərlərimiz mövqe tutublar, sol tərəfdə tanklar durub. Hamısı hücum əmri gözləyir, ermənilər isə qaçırdılar. Bu hücumu gözləməyən düşmən özünə gələ bilmirdi. Füzuliyə gələndə Nurəddin Sadıxov dedi ki, mən baş qərargah rəisiyəm, əmr edirəm, geri dönməlisiniz. Dedim: “Cənab general, biz gələndə bayraq götürmüşdük. O bayrağı Xankəndində asmalıyıq. Bu məqsədlə hücuma keçmişdik. Geriyə qayıtmaq istəmirik”. İcra başçısı da dedi ki, plan hazırlanıb. Bu planı həyata keçirsək, Xankəndinə qədər gedəcəyik. Nurəddin Sadıxov dedi ki, bu istiqamət ikinci dərəcəlidir. Xocavənddə mülki ermənilər yaşayırlar. Dünya birliyi bizə nə deyər? Dedi, geri dönməlisən, əks halda, səni güllələyəcəm. İcra başçısı Hüseynqulu Məmmədov, İltifat Rəhimov və Əlikram Hümmətov generalı hücumun davam etdirilməsinin vacibliyinə inandırmağa çalışsalar da, Nurəddin Sadıxov razı olmadı. Sonda Əlikram Hümbətov dedi ki, məsuliyyəti öz üzərimə götürürəm, yazılı əmr verilsin. Dedilər, Füzuli istiqamətində hücuma keçməlisiniz.
Hücum zamanı itki verməmişdim. Ancaq tutduğumuz mövqedə hərəkətsiz dayanmaq və geri çəkilmə zamanı itkilərin olması labüd idi. Şişqayada tağim komandiri baş leytenant Vaqif Əliyev vuruldu, şəhid oldu, batalyon komandiri Nazim Vəliyev yaralandı. Əmr verdim ki, geriyə çəkilin. Oradan 36 kilometr yol gedəsi olduq. Vaxt verdilər ki, saat 16:00-da hücuma keçməlisən. Bizim tanklar arıtq Xocavəndə daxil olmuşdular. Oradakı tanklardan birini çıxara bilmədik. O tank azmışdı və ekipaj üzvləri axırıncı gülləyə qədər döyüşüb, sonda özlərini partlatmışdlar.
Daha sonra Kəklik dağı istiqamətindən hücuma keçdik. Ərazini minalardan təmziləməyə, kəşfiyyat aparmağa vaxt vermədilər. Kor-koranə hücuma başladıq. Ancaq yazılı əmr aldım ki, birinci eşalonda mənim briqadam, ikinci eşolanda isə Füzuli briqadası hücuma keçməlidir. Füzuli briqadasının komandiri razılaşdı. Üç batalyonla hücuma keçdik. Sağdan iki batalyon düşmən mövqelərini ələ keçirdi, solda isə kilsə tərəfdə güclü atışma gedirdi. O ərazini artilleriya ilə vurmaq mümkün deyildi. Tapşırığın tam şəkildə yerinə yetirilməmək riski yaranmışdı. O an avtomatı götürdüm, özüm irəlidə getdim. Yanımda hərbi polisdən 5-6 nəfər var idi, Yaqub Nəhmətov, Xəlil Dadaşov və kəşfiyyat bölüyündən bir neçə əsgər də bizimlə idi. Hücuma keçdik. “BMP-2”-yə əmr verdim ki, atəş dəstəyi ilə hücuma keçməyimizi təmin etsin. Üzüm bağındakı düşmən mövqelərini götürüb, geri qayıtdıq. Güllə üstümüzə yağış kimi yağırdı. Şahin var idi, onun yaxınlığına mərmi düşdü, onu qaldırıb yerə çırpdı. Elə bildim ki, öldü. Sonra baxdım, torpağın altından əl çıxır. Onu çıxardıq, qulağından qan gəlirdi. Bu döyüşlərdə tank batalyonunun komandiri Səyavuş Babayev də yaralandı.
Mövqe götürləndən sonra geri qayıtdım. General Nurəddin Sadıxova məruzə etdim ki, tapşırığı yerinə yetirmişik. Birinci mərhələ keçilib, xahiş edirəm, əmr verəsiniz, Füzuli briqadası (“702”) hücumu davam etdirsin. Əmr verdilər ki, 702 saylı birqda hücumu davam etdirsin. Həqiqətən, çıxdılar, düzüldülər. 200 metr getdilər, birdən zəncir şəklində açıldılar. Bir qədər sonar, sola döndülər, tut meşəsi ilə gedib gözdən itdilər.
Qısası, hücum davam etmədi. Hava qaralırdı. Nurəddin Sadıxovdan soruşdum ki, bu, nə deməkdir? Dedi, tədbir görəcəm. Nurəddin Sadıxov, Emil Qasımov, polkovnik Axundov oturdular maşına və getdilər. Həmin vaxtdan biz onları bir daha görmədik.
Həmin dövrdə beyləqanlı döyüşçülər az qala uşaq kimi ağlayırdılar ki, niyə belə oldu? Əgər hücum davam etsəydi, Qarabağ müharibəsi qələbə ilə bitərdi. Beyləqan batalyonundan Akif Həsənov və Paşa İbrahimov yanıma gəldi. Dedilər, bizdə informasiya var ki, səni vuracaqlar. Hətta məni kimin vuracağını da dedilər. Murad adlı hərbi polis var idi, onun mənə sui-qəsd edəcəyini bildirdilər. Hava qaraldı. Batalyon komandiri Rəhim Məmmədov məlumat göndərdi ki, bizi arxadan vururlar. Ona görə də, arxada qayda-qanun yaratmağa yollandıq. Rəhim Məmmədovun dediyi ərazinin sağ tərəfinə getdik. Orada üstündə snayper uzanmış bir “BMP” vardı. Həmin Muradı da orada gördüm. Bizi görəndə, onlar oradan qaçdılar.
Səhər açıldı. “702”-dən xəbər çıxmadı. Artıq xeyli itki vermişdik. Döyüşdən daha çox, arxadan vurulma səbəbindən xeyli itki vermişdik. Ona görə geriyə çəkilmək əmri verdim və üç dağın ortasında səhra düşərgəsi yaratdım. Tələb etdim ki, müdafiə naziri Rəhim Qazıyev əraziyə gəlsin. O isə yavəri Tofiq Şiriyev və bir neçə generalı göndərdi. Dedim ki, Rəhim Qazıyev özü gəlməlidir. Üç gündən sonra Rəhim Qazıyev gəldi. Bütün şəxsi heyəti düzdüm. Bildirdim ki, biz Qarabağı azad etməyə gəlmişik. Xocavəndi götürürük, Nurəddin Sadıxov deyir, lazım deyil, ikinci dərəcəlidir. Nurəddin Sadıxov da Qazıyevin yanında idi. Bizi Füzuli istiqamətinə göndərirsiniz, arxadan vururlar. Rəhim Qazıyev mikrafonu götürdü və dedi ki, mənim bundan xəbərim olmayıb. Siz qəhrəman insanlarsınız. Əslində, o zaman adam nə baş verdiyini dərk edə bilmirdi. Açığı, müdafiə naziri və baş qərargah rəisinin etdikləri əsgər və zabitlərimizi təhqir etmək idi. Orada Rəhim Qazıyevə dedim ki, bundan sonra əməliyyatları yerli batalyonlarla birlikdə deyil, müstəqil şəkildə aparacam. Onsuz da, briqadam korpuslara yox, birbaşa Müdafiə Nazirliyinə tabe idi.
Laçın dəhlizi əməliyyatı
– Bu hadisələrdən sonra Laçın dəhlizi əməliyyatı başladı. Bu əməliyyat hansı nəticəyə hesablanmışdı?
– Bundan sonra 25 sentyabrda bizi göndərdilər Qubadlıya, Laçın dəhlizi əməliyyatına. Bizim əsas məqsədimiz Kirov qəsəbəsində polkovnik Zaur Rzayevin şimal istiqamətindən hücum edən briqadası ilə birləşmək və Dağlıq Qarabağı tam olaraq mühasirəyə almaq idi. Onlar Laçına girməli idilər, biz də Laçın dəhlizini nəzarətə götürməli idik. Biz bu tapşırıq əsasında Qubadlının Xanlıq kəndinə gəldik. Kəşfiyyata tapşırıq verildi ki, düşmən mövqeləri, şəxsi heyətin və texnikanın sayı öyrənilsin. Bir neçə gün ərzində biz çox məlumat əldə etdik və sentyabrın 28-də kəşfiyyat döyüşü kimi Susuzdağ və Qızartı istiqamətində hücuma keçdik. Biz Qızartı və Susuzdağa çıxanda Səfiyan kəndinin üstündə Quşçulardan bizə yenə arxadan atəş açıldı. Qızartı yüksəkliyində iki əsgər itirdik. Geriyə çəkilməyi əmr etdim. Geri çəkildik və nəyin baş verdiyini yerində öyrənməyə çalışdım. Yerli batalyonların komandirləri olan Əlyar Əliyevi və Vaqif Cabbarovu çağırdım. Məsələni onlara dedim ki, bizə atəş açıblar. İkisi də xəbərsiz olduqlarını dedi. Ancaq məlumat almışdıq ki, bizə arxadan atəşi Vaqif Cabbarovun batalyonundan açıblar.
Səhər hücum planlaşdırdıq. Onlara dedim ki, siz də hücumda iştirak etməlisiniz. Ortada mənim briqadam gedir – Susuzdağ, Qızartı, Mığıdərə istiqamətində. Vaqif Cabbarov sağ cinahdan, Əliyer Əliyev isə sol cinahdan hücuma keçir. Belə qərara gələndən sonra əsas zərbəni öz üzərimə götürdüm. Susuzdağ demək olar ki, o ərazidə ən yüksək zirvədir.
Səhər tezdən hücum başladı. Sizi inandırım ki, düşmən ordusu qorxu içində necə qaçırdısa, nəfəsini bəlkə də İrəvanda dərdi. Sol cinahdan Əlyar Əliyevin batalyonu minalanmış sahəyə düşmüşdü. Mənimlə rabitə əlaqəsinə çıxdı, mən də ora minaaxtaran tağım göndərdim. Minaaxtaranlardan 7 nəfərini orada itirdik. Gördük, yolu təmizləmək mümkün olmur, göstəriş verdim ki, həmin ərazini dağ yolu ilə keçsinlər. Bundan sonra hücumu davam etdirdik. 29 sentyabr-01 oktyabr döyüşləri nəticəsində demək olar ki, Laçın dəhlizini nəzarətə götürdük.
Oktyabrın 2-də jurnalistlər əraziyə gəldilər. Onlar da şahid oldular ki, Laçın dəhlizi nəzarətə götürülüb, ermənilər qaçırlar. Jurnalistlər məndən müsahibə almaq istədikdə, dedim ki, cəmi bir sual verə bilərsiniz. Sual belə oldu ki, müharibənin sonunu necə görürsünüz? Dedim, necə görəcəm, oturmuşam Ermənistanla Azərbaycan sərhəddinin üstündə, Laçın dəhlizi də artıq nəzarətə götürülüb. Bu isə o deməkdir ki, müharibə qurtarıb. Bu döyüşlərdə hərbi hissənin bütün şəxsi heyəti mərdliklə döyüşdü. Qabil Tağıyev, Nazim Vəliyev, Yaqub Nəhmətov, Tofiq Qasımov və digər komandirlər əsl peşəkarlıq nümunəsi göstərdilər.
Ermənistan ərazisində səhra düşərgəsi qurmuşdular. Oranı artilleriya ilə vururduq. Birdən mənə dedilər ki, səni təcili Qubadlıya çağırırlar. Orada Baş Qərargah rəisi Nurəddin Sadıxov dedi ki, qaçan erməniləri niyə vurursunuz, ümumiyyətlə, Ermənistan ərazisinə niyə artilleriyadan atəş açırsınız? Dedim, o qaçanlar gedib cəmləşib yenidən üstümüzə gələcəklər, ona görə də, vururam. Mənə dedi, gələnləri vurun, gedənləri vurmayın.
Ayın 3-də Şurunbaşı istiqamətində hərəkət gedirdi. Məni yenidən Qubadlıya çağırdılar. Nurəddin Sadıxov yenə mənə dedi ki, niyə hücumu davam edirirsən? Mən sənə tapşırdım ki, gələnləri vur, gedənlərə dəymə. Ancaq əmrə tabe olmursan. Hazırda iki dövlət arasında atəşkəs elan olunub.
Həmin gün yağış yağırdı, hər yer palçıq idi. Ön mövqedən 60 kilometrə qədər geriyə getmişəm. Elə oldu ki, bizim mübahisəmiz çox kəskinləşdi. Həmin vaxt silaha da əl ata bilərdim. Əgər indi sağdırsa, Nurəddin Sadıxovla o söhbətimizi Qubadlı briqadasının komandiri Balağa Rzayev də təsdiqləyə bilər. Dedi, iki dövlər arasında atəşkəsdir və buna əməl etməlisən. Mən orada söhbət edən zaman Əliyar Əliyev hücuma davam edib önə getmişdi. Ayın 3-də Əlyar Əliyev şəhid oldu. Ancaq bundan xəbərim yox idi. Çünki generalla Qubadlıda söhbətdə idim.
Sentyabrın 29-da Mığıdərədə ermənilərin Korpus qərargahından xəritə əldə etmişdim. Həmin xəritədə göstərilirdi ki, erməni birləşmələri Qarabağdan başqa, Ağcabədi körpüsünə, Ağgölə və Daşburun istiqamətinə irəliləməlidirlər. Həmin xəritəni Müdafiə Nazirliyinə göndərmişdim. İndi Nurəddin Sadıxov həmin xəritəni mənə göstərir ki, sən qayıtmalısan Beyləqana, ermənilərin qarşısını almağa. Biz isə həmin vaxt oturmuşduq Laçın dəhlizində.
Biz buradan imkan verməyəcəkdik ki, ermənilər hansısa istiqamətdə irəliləsinlər. Dedi, sən əmrə tabe olmursan, geriyə Beyləqana getməli və oranı möhkəmləndirməlisən. Söhbətdən çıxıb geri qayıdanda – Muradxanlıdan Səfiyan istiqamətinə gedəndə gördüm ki, 300-dən çox əsgər və bir neçə BMP-dən ibarət dəstə gəlir. Leysan yağır. Maşını saxladıq. Kəşfiyyat rəisi Yaqub da mənimlə idi. Tez maşından düşdüm, avtomatı çəkdim.
Dedim, kimsiniz, hara gedirsiniz? Dedilər ki, bizim komandir şəhid olub, onu dəfn etməyə aparırıq. Dedim, sizin başınız xarabdı? Mənim gənc əsgərlərim öndə durub, siz mövqeləri qoyub niyə gedirsiniz? Siz geri qayıtmasanız, əsgərlərim mühasirəyə düşəcəklər. Mütləq geri qayıtmalısınız. Dedilər, biz sizinlə ölümə də gedərik, ancaq bizim briqada komandirimiz Balağa Rzayev bir gün də cəbhə xətində olmayıb. Bizim dərdimizə-sərimizə baxan yoxdur. Dörd gündür, burada döyüşürük, ancaq bizə çörək verən yoxdur, ayaqqabı yoxdur, pul yoxdur, paltar yoxdur. Hiss elədim ki, bunların arasında təxribatçılar var. Bir neçəsi arada deyirdi, siz onunla niyə danışırsınız, o bizim komandirimiz deyil.
Təxribatın olduğu açıq-aydın görünürdü. Gördüm, vəziyyət çox gərgindir, avtomatı da çəkmişəm ki, kimsə getsə, güllələyəcəm. Həmin vaxt BMP heyəti qaça-qaça yanıma gələrək dedilər, komandir, biz sizinlə ölümə də gedərik, ancaq siz bunları saxlaya bilməzsiniz. O zaman zəng vurdum Balağa Rzayevə. Dedim, çıx, Muradxanlı kəndinin girəcəyində bunların qarşısını al, çünki əks halda, mənim gənc əsgərlərim mühasirəyə düşəcəklər. O da onların qarşısını almağa getmişdi. Güllə atılmışdı, Balağa Rzayev oradan geri çəkilməli olmuşdu.
– Demək, Əlyar Əliyevin şəhid olması ilə batalyon dağıldı.
– Bəli.
– Əlyar Əliyevin ölümü ilə bağlı çox fərqli versiyalar irəli sürülür. Sizdə bu barədə nəsə məlumat var?
– Hadisə baş verən zaman Qubadlıda idim. Əlyarın batalyonu hücum edirdi, ermənilər davam gətirməyərək, mövqeləri qoyub qaçırdılar. Bununla belə, düşmənin snayperləri, artilleriyası işləyirdi.
Bir misal çəkim. O batalyon mövqeləri tərk edən zaman sol cinahımız boş qalmışdı. Qubadlının polis rəisi olan Elbarizə zəng vurdum. Dedim, kömək gəlməlidir, sol cinahı bağlamaq lazımdır. Dedi, İsgəndər Həmidov 100 nəfərə yaxın polis göndərib, onları gətirəcəm Səfiyana, gəl, tapşırıqlarını ver. Mən də bir neçə kəşfiyyatçı ilə getdim Səfiyana. Gördüm, 100 nəfərə yaxın polis oturub. Biz çatana qədər ermənilər “Qrad” atmışdılar, 3 nəfər şəhid olmuşdu.
Həmin gün o 3 nəfərə Milli Qəhrəman adı verdilər. 51 nəfərim şəhid oldu, ancaq onlara heç 5 manat pul da yazmadılar. Onlara dedim, görürsünüz, hələ mövqeyə çıxmamısınız, 3 nəfər şəhid oldu. Müharibədir, hər şey ola bilər.
Mənə bir diplomat pul təklif etdilər ki, bizi ön xəttə göndərməyin. Dedim, elə şey yoxdur, mənim əsgərlərim heç kəsdən nə artıqdır, nə də əskik. Narahat olmayın, sol cinahdan ciddi döyüşlər olmur, əsas işiniz düşmənin təxribat qruplarını arxaya buraxmamaqdır.
O polisləri Azərbaycan-Ermənistan sərhədində yerləşdirdim. Bundan əlavə, narahat olmamaları üçün onlara bir tağım da verdim, görsünlər ki, bizdən də dəstək var. Həmin gecə həqiqətən də, ciddi təxribatla üzləşdik. Güclü döyüş oldu, ancaq biz düşməni geri oturtduq. Əraziyə baxmağa gedəndə gördüm ki, orada yenə üç nəfər şəhid olub. Postda dörd nəfər qalmışdı, qalanları qoyub qaçmışdılar.
Onlar açıq deyirdilər ki, biz rəis müavinləriyik, şöbə müdirləriyik, bizə rütbə, vəzivə lazımdır. Bizə deyiblər ki, siz müharibəni keçməsəniz, sizə rütbə, vəzifə verilməyəcək. Onlar 7-8 gün mütləq müharibədə iştirak etməli idilər.
Nurəddin Sadıxov ayın 8-də məni yenidən çağırdı. Ermənilər hücum əməliyyatına hazırlaşırdılar. Sadıxovdan soruşdum ki, Kəlbəcər briqadası necə oldu? Dedilər, onları geri çağırıblar, parada hazırlaşırlar. Dəhşətə gəldim. Hansı parad?
Nurəddin Sadıxov mənə dedi ki, üç gün vaxt verirəm, qüvvələri cəmləyib Lənkərana, oradan da Ağcabədi-Beyləqan istiqamətinə getməlisiniz. Əvvəlcə dedim ki, buranı tərk etməyəcəm. Bizə kömək göndərin ki, əməliyyatı davam etdirək. Əliyar Əliyevin şəhid olması və bizim geri çağırılmağımız ucbatından plan baş tutmadı.
– Laçın dəhlizinə gedəndə şəxsi heyət neçə nəfərdən ibarət idi?
– 1400 nəfər idi. Sonra Ağdərədən bir bölük köməyə gəldi. Kasapet yüksəkliyi götürüləndən sonra bizə kömək lazım idi. Bakıdan göndərilməli olan kömək gəlib çıxmadı. Bizə Bakıdan artilleriya göndərmişdilər.
Nurəddin Sadıxov cəbhə xəttini yoxlamağa gələndə gördü ki, orada ruslar da var. Açığı, ruslar çox yaxşı döyüşürdülər, haranı lazım idi vururdular. Onların üstünə qışqırdı ki, siz ruslar bizə lazım deyilsiniz, bizim öz ordumuz var, döyüş mövqeyini tərk edin.
Mənə kəşfiyyat rəisi Yaqub xəbər verdi ki, general rus artilleriyaçılarını mövqedən qovur. Təcili həmin əraziyə gəldin. Rus polkovnik-leytenant dedi ki, biz belə generallara xidmət etmək istəmirik. Onlar iki nəfər – bir kapitan, bir də baş leytenant itki vermişdi. Onlar getmək üçün məndən icazə istədilər. Maşın təşkil edib, onları göndərdik.
Sonra zəng etdim ki, mənə artilleriya lazımdır. Bakıdan, Bağırovun komandirliyi altında artileriya qurğusu göndərdilər. Ona koordinatları verdik, atəşə hazır vəziyyətə gətirildi. Birdən mənə informasiya gəldi ki, ermənilər 40-a yaxın texnika ilə hücuma keçiblər. Bilirdik ki, hücum edənlər ruslardır. Özümü Mığıdərəyə çatdırdım. Ermənilər hərəkət edəndə atəş əmri versəm də, atəş açılmadı. Bunun səbəbini öyrənmək üçün rabitə əlaqəsi yarada bilmədim, kəşfiyyatı göndərdim, xəbər gətirdilər ki, artilleriya artıq Bakıya yola salınıb. Deyiblər ki, parad üçün aparılır.
Təsəvvür edin, ermənilər onlarla texnika ilə hücuma keçirlər, bizim artilleriya isə parada göndərilir. Onda məcbur oldum, “zenitka”ları və minaatanları birbaşa nişangaha çıxardım. Ermənilərin üç tankı vurulandan sonra geri çəkildilər. Düşmən tankları zəncirvari düzülərək, bizim mövqeləri vurmağa başladılar. Bu döyüşlərdə 7 zenitçidən 4-ü şəhid oldu, 3-ü yaralandı. Bax, o parad məsələsi bizim başımıza belə bir oyun açdı.
Ayın 7-sindən 8-nə keçən gecə ermənilərin əks-hücumu nəticəsində biz çoxlu itki verdik və geri çəkilməyə məcbur olduq. Qüvvələrimiz tükənmişdi, bu döyüşlər ərzində çox sayda ölən və yaralananlarımız var idi. Biz plana uyğun olaraq Laçın dəhlizini nəzarətə götürərək, qarşımıza qoyulan məqsədə nail olduq. Lakin rəhbərliyin qeyd etdiyim addımları nəticəsində biz tükənməkdə olan qüvvəmizlə döyüş meydanında tək qaldıq və nəticədə yüzlərlə vətən oğlunun qanı, canı bahasına işğaldan azad edilmiş torpaqlar yenidən düşmən əlinə keçdi. Bütün bunlar məni çox sarsıtdı. Bu nə oyunlar idi? Deməli, bu qədər döyüşçü nahaq yerə vuruşub şəhid oldu?
Baş verənlərdə bir hərbi hissə komandiri kimi özümü də günahkar sayırdım. Ona görə də öz KUNG-umda oturub tabel silahımı qarşıma qoyub fikirləşirdim. Niyə belə oldu? Biz bu qədər əziyyət çəkdik, döyüşdük, torpaq azad etdik. Lakin kimlərsə bizim üzərimizdən oyunlar oynadılar. Bundan sonra öz əsgərlərimin üzünə necə baxacam? Onların bu haqda suallarına nə cavab verəcəyəm?
Bunları düşündükcə, intihar etmək istəyirdim. Bu zaman kəşfiyyat komandiri Yaqub Nəhmətov yanıma gəldi. Vəziyyəti görən kimi nə etmək istədiyimi başa düşdü. Mənimlə söhbətə başladı ki, komandir hələ hər şey bitməyib, özünüzü ələ alın. Briqadanın sağ qalan qüvvələrini səfərbər edərək, düşmənin əks-hücumlarının qarşısı alınmalıdır.
Səhər bütün qüvvələri səfərbər edərək, əks-hücuma keçib itirilmiş mövqelərin bir qismini bərpa etdik. Lakin Laçın dəhlizi ermənilərin nəzarətində qaldı.
Bundan sonra bizi dəyişməyə başladılar . Mən də hərbi hissənin şəxsi heyətini Xanlıqdakı qərargaha toplamağa başladım.
Haradasa oktyabrın 12-də Balağa Rzayev gəldi ki, bəs ermənilər güclü hücuma keçiblər, onların qarşısını almaq lazımdır. Dedim, mənə əmr olunub ki, buranı tərk edim. Dedi, xahiş edirəm, onların qarşısını alaq. Onda yenidən əmr verdim, gəldik Muradxanlı yolunda gizli postlar qurduq. Ermənilər çox sayda canlı qüvvə ilə irəliləyirdilər. Komandirləri polkovnik-leytenant Mardanyan idi.
Dedim, düşməni 200 metrə qədər yaxına buraxaq, hamı mənim əmrimi gözləsin. Ermənilərə 200 metrə qədər yaxınlaşmağa imkan verdik. Ardınca bütün silahlardan atəş əmri verdim. Ermənilərin orada olan komandirləri sonradan yazırdılar ki, orada bizi elə günə qoydular, heç başımızı qaldıra bilmədik, nəfəsimizi bir də Ermənistanda dərdik. Onda Balağa Rzayev gəldi, məni qucaqladı, təşəkkür etdi.
Dedim, ölüsü də sənin, dirisi də sənin, texnikaları da sənin, biz getdik. Bizi əvəz etmək üçün oraya başqa qüvvə göndərilmişdi.
Hərbi qayda belədir ki, hücum edən tərəfin itkisi daha çox olur. Ancaq bizdə bu praktika yox idi. 820 saylı hərbi hissə bir aya yaxın müddətdə 100-dən çox şəhid verdi, nə qədər yaralılar oldu, ancaq əvəzolunma yox idi. Halbuki bizə söz vermişdilər ki, yenilənmə olacaq.
– Deməli, gəldiniz Lənkərana….
– Gəldik Lənkərana. Xəbər aldıq ki, əvvəl götürdüyümüz mövqelərin hamısı yenidən itirilib. Bizim 820 saylı hərbi hissəmizin bazasında 704 saylı briqada yaradıldı. Bir həftə hazırlıq aparandan sonra Ağcabədi Beyləqan istiqamətinə yola düşdük.
– Ağcabədi-Beyləqan cəbhəsində vəziyyət necə idi? Nə baş verirdi?
– Elə bil, Qarabağ əvvəlcədən ayrılmışdı. Biz Laçın dəhlizinə gedəndən sora 702-nin komandiri Emil Qasımov bizim taktikamız əsasında iki batalyonla Xocavəndə hücum edib. Nəticədə çox sayda canlı qüvvə və texnika itirilir. Bundan başqa, oktyabrın 2-də Əmralılar, Muğanlı, Kurapatkin kəndləri ermənilər tərəfindən işğal edilir. Orada itkilərimiz çox olur. Əsir düşən əsgərlərimizi kilsədə dar ağacından asmışdılar. Bunu mən özümdən demirəm, Beyləqan batalyonunun uşaqları danışırdı.
Noyabrın axırında məsul şəxs kimi, Ağcabədi-Beyləqan ərazisinə gəldim. Həmin ərazi açıq zona idi. O ərazilər hər an düşmən hücumuna məruz qala bilərdi, yeni ərazi itkiləri ilə üzləşməyimiz real idi. Bunun qarşısını almaq üçün ilk növbədə mövqeləri irəli çəkmək tələb olunurdu. Hücum edərək, Qızılqayanı götürdük. Daha sonra Daştəpədəki postlarımızı Nərgiztəpəyə qədər irəli çəkdik. Laçın dəhlizindəki əməliyyatlardan sonra döyüşə hazır vəziyyətdə olan 700 əsgərimiz vardı. Onları Kəlbəcərə göndərmək əmri aldım. Bu, mənim üçün güllələnməyə bərabər hadisə oldu. Həmin əsgərlərə özümün komandirlik etməli olduğumu desəm də, icazə vermədilər. Bildirdilər ki, ora Güloğlan Bağırov təyin edilib. Həmin 700 əsgər Kəlbəcər işğal edilənə qədər orada döyüşdü, çoxu şəhid oldu.
– 700 əsgər Kəlbəcərə göndərildikdən sonra nə etdiniz? Necə yerləşdiniz?
– Mənə tapşırıq verilmişdi ki, Ağcabədi və Beyləqan cəbhələrini möhkəmləndirək. Briqadamızda demək olar ki, əlavə qüvvə qalmadığından, bu istiqaməti yerli batalyonlar hesabına qorumalı idik. Postlarda onlar durmalı idilər. Bizdə ancaq artilleriya, tank, rabitə və kəşfiyyat qüvvələri var idi. 704 saylı briqada komplektləşdikdən sonra polkovnik İsa Qasımov ora komandir təyin edildi. Mən isə həm onun müavini, həm də Ağcabədi və Beyləqan cəbhəsi üzrə cavabdeh şəxs idim. Əmr verdilər ki, yerlilərdən ibarət batalyonlar yarat, hazırla və möveqeləri müdafiə et. Bu işdə Beyləqanın polis rəisi Rövşən Heydərov bizə kömək etdi. Ümumiyyətlə, Beyləqanla bağlı heç bir problemimiz olmadı. Oranın polis rəisi, ondan başqa batalyon komandiri təyin etdiyim Akif Həsənov, müavini Paşa, bölük komandirləri Zakir, Məlik və İsanın bizə çox köməyi dəydi. Çox gözəl kollektiv idi və onları tez zamanda hazırlaya bildik. Lakin Ağcabədidə çox problemimiz oldu. Orada batalyon yaratmaq çətin idi. Ağcabədi icra hakimiyyəti başçısının muavini Şükür İsmayılov, Tofiq Cəfərov və digər şəxslərlərlə gecə-gündüz yatmırdıq, əsgər yığırdıq, onları hazırlayırdıq. Axırda kəndlərə gedib, əhali ilə görüşdük və yeni bölüklər yarada bildik. Bundan əlavə, Xocavənd rayonunda polislərdən ibarət bir bölük də yardıldı. O zaman Astara batalyonu dağ şəraitində aparılacaq döyüşlərə hazırlanırdı. O batalyonla bağlı əmri fevralın 5-də aldıq. Onsuz da sual verəcəksiniz ki, bu hazırlıqlardan sonra niyə yenə məğlub olduq? El deyimi ilə desək, doğrudan da, it yiyəsini tanımırdı.
Ermənilər o ərəfədə bir neçə dəfə hücuma keçdilər. Döyüş hazırlığı keçməyən əsgərlərlə bu hücumların qarşısını almaq çətin olurdu. Buna görə də, İsa Qasımovla qərara gəldik ki, təlimləri genişləndirməliyik. Dağ şəraitində təlim üçün yerli bölükləri bir-bir Astaradakı dağ poliqonununa göndərirdik. Onlar yarım təlim keçib, geri qayıdırdılar, sonra digərləri, proses bu ardıcıllıqla davam edirdi.
May ayından etibarən, Kəlbəcərdən sağ qayıdan qüvvələri tədricən bu istiqamətdə yerləşdirirdik. Bundan əlavə yeni çağırışçılar hesabına hərbi hissəni komplektləşdirib, onlara təlim keçdikdən sonra döyüş bölgəsinə göndərirdik.
Aprel ayında geniş bir əməliyyatımız oldu. O vaxt müdafə naziri Dadaş Rzayev, korpus komandiri isə Rafiq Ağayev idi. Məni rabitəyə çağırdılar. Dedilər, ermənilər Füzulinin 4 kilometrliyinə yaxınlaşıblar, təcili köməyin lazımdır. Cavab verdim ki, mən öz istiqamətimdən hücuma keçəcəm, ermənilər məcbur olab o səmtə çəkiləcəklər. Dedilər, o halda ermənilərin hücumunu heç olmasa, 10 saat dayandırmaq lazımdır. Axşam bütün komandirləri, o cümlədən, həmin rayonların hərbi və mülki polis rəislərini, icra başçılarının müavinlərini müşavirəyə topladım. Yazılı əmrlər verildi, hamısının vəzifəsi müəyyənləşdi. Səhər tezdən hücuma keçdik. Əsas məqsədimiz Qızılqaya və Karaçuk yüksəkliklərini ələ keçirmək idi. Bu yüksəklikləri ələ keçirdik. Bundan sonra ermənilər əsas qüvvələrini bizim üstümüzə göndərdilər. Beyləqan batalyonu başda Akif Həsənov olmaqla, böyük qəhrəmanlıq göstərdi. Ondan sonra yeni hücum başladı və erməniləri Füzulidən 21 kilometr uzaqlaşdırdıq. Bu əməliyyata görə mənə pul mükafatı da verdilər.
– Ancaq yaya doğru vəziyyət kəskin dəyişdi. Bir neçə rayonun işğal edildiyi avqust ayında konkret nə baş verdi?
– İyun ayının 12-də genaral Ağayev mənə zəng vurdu ki, təcili Ağcabədinin Qonaq Evinə gəl. Oraya gələndə dedi ki, ermənilər Mərzili, Yusifcanlı, Qiyaməddinli kəndlərinə giriblər. Sənin köməyin lazımdır. Bizdə Yaşar Şükürov adlı batalyon komandiri var idi, ona 4 BMP verərək, kəşfiyyat bölüyü ilə birlikdə ora göndərdim. Özüm Qiyaməddinli kəndinə gəldim. Koordinatları verdim, artileriya ilə vurduq. Xocavənd istiqamətindən gələrək o kəndlərə girən erməniləri geri oturtduq.
İyul-avqust aylarında cəbhədə vəziyyət gərginləşməyə başladı. Ermənilər bir çox istiqamətlərdə hücuma keçdilər. Bizim mövqelərə olan hücumları dəf etdik. O günlərdə Beyləqan batalyonunun komandiri Akif Həsənov mənə məlumat verdi ki, sol istiqamət boşalıb. Getdim ora. Məlum oldu ki, o mövqeləri, qorumalı olan ərazini, tərk edib. Bundan başqa, sərhəd qoşunlarının iki batalyonu da mövqelərini tərk edib getmişdi. Üzləşdiyim bu vəziyyyət məni dəhşətə gətirdi. Zəng vuraraq, bu barədə müdafiə nazirinə və Baş Qərargahın rəisi Səfər Əbiyevə məruzə etdim. Həmin dövrdə Göytəpədə bir batalyon da təlim keçirdi. Onların təcili cəbhəyə gətirilməsi üçün andiçmə mərasimini tezləşdirdim. Özüm oraya getdim. Həmin qüvvələr ayın 16-da Avşar kəndinə gəldilər. Ayın 18-də isə Nəcməddin Sadıqov dedi ki, Füzuli istiqamətində vəziyyət gərginləşib, köməyin lazımdır. Dedim, gərginləşmə normaldır. Çünki ermənilər Xocavənddə cəmləşirlər. Soruşdu ki, nə etmək lazımdır? Dedim, hücuma keçmək və bir neçə vacib yüksəklikləri ələ keçirməliyik. Nəcməddin Sadıqov, Astara batalyonunun komandiri Əjdər Qurbanov və mən xəritədə plan cızdıq. Dedim, bunun üçün cəbhə komandanı olan Zaur Rzayevdən icazə almaq lazımdır. Gəldik onun yanına. Zaur Rzayevə məruzə etdim ki, hücuma keçmək lazımdır. İstiqamətləri də göstərdim. Dedi, mən razıyam ancaq müdafiə nazirindən icazə almalıyıq. Nazirliyə zəng etdi və Səfər Əbiyevə plan haqqında məlumat verdi. Əbiyev sonra Nəcməddin Sadıqovla və mənimlə də danışdı. İnformasiyanı verdim. Dedi, mən sizinlə razıyam, ancaq gərək nazirdən razılıq alım. 15 dəqiqə sonra zəng edəcayini bildirdi. Oturub gözlədik. 20 dəqiqə sonra zəng gəldi. Əvvəl mənimlə danışdı. Dedi, Mikayıl, plan gözəldir, ancaq mənim yazılı əmrimi gözlə. Sonra Zaur Rzayev və Nəcməddin Sadıqovla danışdı. Hamı bir-birinə təəccüblə baxırdı. Çünki vəziyyət çox gərgin olsa da, yazılı əmr məsələsi ortaya atılmışdı. Elə oldu ki, biz ayın 19-da hücuma keçməli idik, lakin buna icaza vermədilər. Ayın 20-də ermənilər yenidən hücuma keçdilər. Hansı mövqeləri götürmək istəyirdiksə, o istiqamətdən 17 tankla hücum etdilər. Beyləqan batalyonu mühasirəyə düşdü. Bizim güclü müqavimətimiz nəticəsində ermənilər geri çəkildilər. Hiss elədik ki, burada nə isə qaranlıq məsələlər var.
Səhər tezdən yanımda Mdafiə Nazirliyinin nümayəndəsi polkovnik Məhərrəm Cahangirov də vardı. O, dedi ki, ermənilər hücuma keçsələr də, sonra geri çəkildilər, bu qədər qüvvə ilə geri çəkilmələri anormallıqdır. Bunu deyib getdi döyüş zonasına. Mən də özüyeriyən artilleriyaları gizlətdim, düşdük dərəyə. Elə bil ermənilərə demişdilər ki, komandirlər qabaqdadır. Onlar da böyük qüvvə ilə hücuma keçdilər. Əsas zərbə Beyləqan və Astara batalyonlarının yerləşdikləri əraziyə endirildi. Təsəvvür edin, bizim artilleriya bir erməni tankını vurduqca, onlar da bizim top və “zenitka”ları, tankları dəqiq atəşlə vurub sıradan çıxarırdılar. Bu qədər şiddətli döyüş gedirdi. Polkovnik Məhərrəm Cahangirov iki dəfə yaralanmışdı. Ona dedim, mənim maşınımı götür, özün sür, çıx buradan. 3 helikopter veriblər, onları qaldır, bir də artilleriyaya əmr ver, ərazini vursun. Məhərrəm Cahangirov helikopterləri qaldırdı, amma artıq düşməni geri çakilməyə məcbur etmişdik. Qumbara götürmüşdüm, tankın üstünə gedirdim. Mikayıl Nəzərov adlı komandir vardı, gördü ki, mən əlimdə qumbara tankın üstünə gedirəm. Düşmənin tankını tank əleyhinə qumbaraatanla vurdu, ikinci tank isə onu vurdu, özü və əsgərləri şəhid oldu. Bu formada 5-6 saat döyüş getdi. Akif Həsənovun üstünə tank gəlirdi, mənə dedi ki, o tankı vurmaq lazımdır. Tanka əmr verdim vursun, ancaq mərmi açılmadı. Belə olduqda, tanka “taran” əmri verdim. Tanklar bir-birinə çırpılıb partladı, uşaqlar şəhid oldular. Belə şeyləri ancaq kinolarda görə bilərsiniz. Özümü ehtiyatda olan qüvvələrə çatdırdım. Güloğlan Bağırovun batalyonu ilə əks hücuma keçdikdən sonra düşmən geri çəkildi. İşarə verdim, helikopter geri çəkilən düşmən qüvvələrini vurdu. Ermənilər orada çox sayda itki verdilər. Bizim də itkilərimiz az olmadı. Döyüşdən sonra Səfər Əbiyev zəng vurub təşəkkür etdi. Bütün zabit və əsgərlərin siyahısını istədi ki, mükafat verilsin. Bu hadisə avqustun 21-də olub. Avqustun 22-də yenə cəbhə xəttinə çıxıb yoxladım. Otuz yeddi şəhidimiz vardı. Onların dəfni üçün tapşırıqlar verdim. Tank batalyonunun komandiri Mehman Qafarov da şəhid olmuşdu. O döyüşdə Əjdər Qurbanov, Miramin Abdullayev, Məhərrəm İsmayılov, Güloğlan Bağırov, Yaşar Şükürov və digərləri əsl komandirlik bacarıqlarını nümayiş etdirdilər. Avqustun 23-də Səfər Əbiyev məni Lənkərana göndərdi. Dedi, Vahid Musayev oradadır. Beyləqan polis rəisi ilə razılaşdıq ki, əgər ermənilər qəfil hücum etsələr, təcili mənimlə əlaqə yaratsın. Yolboyu polis şöbələrinə xəbər versin, onlar da mənə çatdırsınlar. Həmin axşam gəldim Lənkərəna və həbs olundum. Qardaşım, polkovnik-leytenant Cəmil Hacıyev cəbhə xəttində idi. Onu da avqustun 28-i axşam cəbhə xəttində həbs etdilər. Bizim qüvvələr bir nəfər kimi döyüş mövqeyində olub. 704-cü briqadanın döyüş mövqeyini tərk etməsi haqda iddiaların hamısı uydurmadır, yalandır.
– Ağdamın işğalı ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?
– Avqustun 3-də məni Lənkərana çağırdılar. Həmin dövrdə bütün nazirlər Lənkəranda idi. Baş nazir Sürət Hüseynov da gəlmişdi. İclasda iştirak etməmişdim. Sürət Hüseynov özü xahiş etmişdi ki, məni görmək istəyir. Ağcabədidən gəldim Lənkərana. Ziyafətdə iştirak etdim. Orada təklif olundu ki, mənə general rütbəsi verilsin. Sürət Hüseynov mənə dedi ki, sabahdan sən general paqonları taxmalısan. Dedim, mən hərbçiyəm, əmr verilməsə, general paqonu taxa bilmərəm. Bu barədə o vaxt prezidentin səlahiyyətlərini icra edən Heydər Əliyevə də məruzə etdilər. Hamı məni təbrik edirdi. Ondan sonra xüsusi məxfi görüş oldu. Sürət Hüseynov, Əlikram Hümbətov və mən qalxdıq ikinci mərtəbəyə. Sürət Hüseynov dedi ki, Ağdamda vəziyyət çox gərgindir. Ağdama köməyə getməlisən, əlindən gələni et. Dedim, baş üstə. Ağdam artıq iyulun 23-də işğal edilsə də, vəziyyət yenə gərgin idi. Mənə verilən tapşırığa əməl etmək üçün avqustun 4-ü axşam kəşfiyyat uşaqlarımı götürüb Ağdama getdim. Bizi yolda postda duran əsgərlər saxladılar. Onlara dedim ki, tapşırıqla buradayam və bütün məsuliyyəti öz üzərimə götürərək, irəli gedirəm. Razılaşdılar. Əvvəl özüm vəziyyəti öyrənməyə çalışdım. Daxili qoşunların əvvəlki idarəsinin yanına gəldim. Orada heç kim yox idi. Mart ayında Şelli, Papravənd, Qalayçılar istiqamətindəki döyüşlərdə iştirak etmişdim. May ayında Əskəran və Naxçıvaniki Fred Asifin əsgərləri ilə götürmüşük. Yəni Ağdamı çox yaxşı tanıyırdım. Ağdam boş idi. Nə ermənilər var idi, nə də bizimkilər. Təcili qayıtdım geriyə. Avqustun 5-i səhər tezdən Zaur Rzayevə məruzə elədim. Dedim, Ağdam boşdur. İcazə ver bir batalyon götürüm gedib oturum orada. Dedi, sən ora getsən, bəs Ağcabədi istiqamətini kim müdafiə edəcək, ermənilər Ağcabədiyə girə bilərlər. Bizim yanımızda onun qərargah rəisi var idi – polkovnik Nüsrət Namazov. Əvvəllər Qubadlı briqadasının komandiri olub. Sonra onu Sürət Hüseynov həbs etdirmişdi. Ona əmr etdi ki, təcili Bərdəyə – 709 nömrəli hərbi hissəyə gedirsən və onları geri qaytarırsan. Namazov isə dedi ki, mən Mikayılla ölümə də gedərəm, ancaq 709-a, o başıpozuqlara başçılıq etməyəcəm. Onda Zaur Rzayev hirsləndi. Dedi, yaxşı, özüm gedirəm. Mənə də tapşırıq verdi ki, öz mövqeyində ol, ancaq Ağdam istiqamətində hərəkət etmə. Zaur Rzayev getdi, 709-u bir neçə gündən sonra geri qaytara bilmişdi. Lakin artıq ermənilər Ağdamda möhkəmlənmişdilər.
– Siz Ağdamda – şəhərin özündə hara qədər getmişdiniz?
– Bazara qədər.
– Neçə nəfər idiniz? Şəhərə hansı tərəfdən daxil ola bildiniz?
– 3 nəfər kəşfiyyatçı ilə Ağdamın qərb hissəsindən getdik. Orada əvvəllər dənizçilər qalırdılar. Postda mənə dedilər ki, olmaz, qabaqda ermənilər var. Özümü təqdim etdim və məsuliyyəti üzərimə götürdüyümü bildirdim. Sonra UAZ-la getdim Ağdama. Bazara qədər irəlilədim.
4 iyun hadisələri zamanı Fəhmin Hacıyev Daxili Qoşunların hamsını Gəncəyə göndərmişdi. Onlar daha geri qayıtmadılar. Ona görə də Ağdamın müdafiəsi zəifləmişdi. İyulun sonlarında 709 saylı briqda da oranı tərk etmişdi. Yəni Ağdam bu şəkildə boşaldılmışdı.
Mən avqustun 23-də həbs olunana qədər ermənilər ayın 29-na kimi Füzuli istiqamətində irəliləyə bilmədilər. Onlar Füzuliyə yalnız avqustun 29-da girməyi bacardılar. Yalandan deyirdilər ki, daha əvvəl giriblər. Bu, doğru deyil.
– Sizin həbsinizin əsas səbəbi qondarma “TMR” ilə bağlı idi. Maraqlıdır, necə olur ki, cəbhə zonasında ola-ola, bu məsələdə ittiham edildiniz?
– Mən cəbhə bölgəsindən yalnız əmr aldıqda, çıxırdım. İsa Qasımovun dövründə 1992-ci ilin dekabrından 1993-cü ilin iyununa qədər Lənkəranda bir nəfər əsgər də hazırlanmayıb. Olan qüvvələr də Kəlbəcərə göndərilmişdi. Öz gücümüzə, yerli polis rəislərinin batalyon komandirlərinin gücünə o mövqeləri qoruyub saxlamışıq. 704 saylı briqada demək olar ki, məhvə məhkum edilmişdi. İsa Qasımov sanki briqadanı dağıtmaq üçün gəlmişdi. Əsgərlərin böyük hissəsi Kəlbəcərdə şəhid oldu. Texnika da məhv edildi, 7 tank, 12 PDM yoxa çıxdı. İsa Qasımovdan həmin texnikaların yerini soruşanda, deyirdi, Bakıya təmirə göndərmişəm. Bakıya, nazirliyə zəng vurdum, dedilər ki, xəbərimiz yoxdur, beləcə, o qədər texnika iynə kimi yoxa çıxdı. Axı bu briqadanın tərkibində təmir bölüyü var idi. SSRİ-nin Lənkəranda yerləşdirdiyi diviziya 2-3 günə İranı tapdalayıb keçərdi. O arsenalın hamısı bizə qalmışdı. Qasımovu cəmi bir dəfə cəbhə xəttinə çıxara bilmişdik, həmişə Lənkəranda otururdu.
– Beləliklə, Sizi avqustun 23-də Lənkərana çağırdılar…
– Bəli. 23-ü getdim Lənkərana. Ayın 24-də andiçmədən sonra Astara batalyonunun gənc əsgərlərini cəbhəyə çıxarmalı idim. Səfər Əbiyev mənə zəng vurub dedi ki, Vahid Musayev Lənkərandadır. Sən orada lazımsan. General Musayev o vaxt müdafiə naziri vəzifəsini müvəqqəti icra edirdi. Deməli, plan cızılmışdı. Yaza da bilərsiniz. Əvvəlcə bizi məhv etmək üçün dəqiq yerimizi ermənilərə xəbər vermişdilər. Ancaq sona qədər döyüşdük, sağ çıxdıq. Sonra Lənkəran məsələsini düzüb-qoşdular. Çünki məni döyüş bölgəsində həbs edə bilməzdilər.
– Lənkəran hadisələri zamanı orada olmusunuz?
– Gecə ilə gəlmişəm hərbi hissəyə. Kabinetimdə mən, Əlikram Hümbətov və Vahid Musayev olub. Musayeva məruzə edərək, Hümbətovdan nə baş verdiyini soruşdum ki, bura hərbi hissədir, burda nə işin var? Dedi, məni Vahid Musayev dəvət edib. Soruşdum ki, bəs nə baş verir? Dedi, camaat məni İcra Hakimiyyətinin binasından qovub, özləri də hərbi hissəyə hücum etmək istəyirlər. Çıxdım, Musayevin yanında əhali ilə söhbət etdim. Orada mənə dedilər ki, komandir, bəs deyirdilər sən ölmüsən. Hətta ailə üzvlərim də elə biliblər ki, son döyüşlərdə həlak olmuşam və mənə yas saxlayıblar. Bundan sonra camaat dağıldı, biz də qayıtdıq kabinetə. Çay içirdik, birdən atəş səsləri eşidildi.
– Sizi “TMR”nın müdafiə naziri elan ediblər və siz də orada çıxş edibsiniz…
– Xalq məclisi gedirdi, orada çıxış etmişəm, cəbhədə nə baş verdiyini, Ağdamın xaincəsinə təslim edilməsindən danışmışam. 4 iyun hadisələrindən sonra ölkədə faktik vətəndaş müharibəsi gedirdi. Ancaq mənim olduğum ərazidə belə şeylər baş verməyib. Avqustun 7-də tribunaya çıxmışam və bildirmişəm ki, biz öz üzərimizə düşən vəzifəmizi yerinə yetirmişik, bizim yerimiz cəbhədir va cəbhədə olmuşam.
– Öz üzərinizə düşən deyəndə, nəyi nəzərdə tuturdunuz?
– 4 iyun hadisələrindən sonra bir çox bölgələrdə çaxnaşma olmuşdu. Mən isə Lənkəranda ictimai asayişi tənzimləmişəm. Lənkəran Hərbi Qarnizonunun rəisi idim, istər-istəməz, bu, mənim vəzifə borcum idi. Bu, o demək deyildi ki, mən Lənkərənda oturmalıydım, bunun üçün Qarnizonun hərbi komendantı var idi. Özüm əsasən, cəbhədə olmuşam.
– Daha aydın…
– Bizdə məlumat var idi ki, cənub bölgəsinə hərbi qüvvələr yeridiləcək. Sürət Hüseynovun qüvvələri Salyana qədər gəlmişdi. Biz onları körpüdə qarşıladıq və danışıqlar apardıq. Sabitlik tam təmin edilmişdi və hərbi vəziyyət elan olunmuşdu. Avqustun 7-dəki çıxışımda dedim ki, biz öz üzərimizə düşəni etdik və qayıdırıq cəbhəyə.
– Bayaqkı sözünüzə qayıdaq, atəş səsləri eşitdiniz və…
– Hərbi hissədə mühafizə qrupu var idi. Onlardan başqa heç kim olmayıb. Hərbi hissəyə basqın olarkən, əsgərlər havaya atəş açıblar. Bundan məharətlə istifadə edərək, təxribat yaratmışdılar. Camaatı arxadan vurmuşdular. Mühafizə qrupunda ancaq işıqsaçan 5.45 çaplı güllələr idi. Ancaq adamlara atılan patronlar 7.62 idi. Məhkəmədə tam sübuta yetirildi ki, hərbi hissədən əhaliyə güllə atılmayıb. Darvazalara dəyən güllələrin açdığı deşiklərin istiqaməti də atəşin çöldən açıldığını təsdiqləyirdi. O iş üzrə dövlət ittihamçısı prokurur Aslan Kəlbəliyev idi. O, mənə tam bəraət verdi. Qanunsuz atəş əmrinin verilməsində, insan ölümü, silahlı dəstə yaratmaq və vəzifə səlahiyyətlərini aşmaqda ittiham edilirdim. İlk 3 maddə üstümdən götürüldü. Vəzifə səlahiyyətini aşmaq ittihamını da yenidən araşdırmaq üçün istintaqa qaytardılar. Biz bayram edirdik ki, bütün maddələr götürülüb. Lakin məhkəmə prosesi uzadıldı. Hakim Ədalət Məmmədov 5 il qapalı, 15 il isə ümumi rejimlə həbsxanada saxlanmaq üzrə, mənə 20 il həbs cəzası kəsdi. Halbuki prokurur mənə bəraət istəmişdi.
– Necə həbs olundunuz?
– Camaatla danışdıqdan sonra Vahid Musayevlə birlikdə yaxınlıqda olan Lənkəran şəhər İH-nin binasına tərəf getdik. Orada da insanlar var idi. Onların arası ilə keçib İH-nin binasına daxil olduq. İH-nin başçısı Dilruba Camalova, daxili işlər naziri Vaqif Novruzov və milli təhlükəsizlik naziri Nəriman İmranov bizi qarşıladı. Camalova məni görən kimi səmimi görüşüb əlimi öpdü və dedi: ”Komandir, Allaha şükür, siz sağsınız, bizə məlumat verilmişdi ki, döyüşdə həlak olmusunuz”. Oradan hərbi hissəyə qayıtdım.
Səhərə yaxın məni Lənkəran şəhər Polis İdarəsinin rəisi Əlövsət Əliyev öz otağına çağırdı ki, nazir Vaqif Novruzov sizinlə görüşmək istəyir. Mən onun otağına gəldim. Burada Novruzovla söhbətimiz oldu və mübahisəmiz düşdü. Elə orada da həbs olundum.
– Həbsdə nə qədər qaldınız?
– 10 il 5 ay.
– Şablon səslənməsin, döyüşlər yenidən başlayarsa, cəbhəyə yollanarsınız?
– Qarabağ bizim hamımızındır. Qocası da, cavanı da onun müdafiəsində durmalıdır. Bizim milli qəhramanlıqdan, medaldan, ordendən danışmağa haqqımız yoxdur. Çünki torpağımız işğal altındadır. Biz uduzmuşuq. Uduzanın da dili gödək olmalıdır. İnanıram ki, tezliklə bütün işğal altında olan torpaqlarımızı azad edəcəyik. Bunun üçün hər zaman hərbi biliyimi, döyüş təcrübələrimi bölüşməyə hazıram.
Səxavət Məmməd
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder